d. Hâcegân Yolunun Zikir Anlayışı

İfrada ve terfide kaçmadan Allah’ı (cc) zikredebilmek. Asıl mesele burada yatmaktadır. Her mana, bir şekille vücut bulmaktadır. Ne şekle bakıp manayı göz ardı etmek, ne de manaya bakıp şekli reddetmek. Aslında dinimiz bu meselenin tam orta yolunu bulmuştur. Salt mana değil. Salt şekil de değil. Manaya götüren meşru (İslâm dairesinde yer alan) her eylem zikirdir. Kişinin yoldan taşı alıp kenara bırakması, Kur’an okuması, tespihle 100 bin Allah demesi hepsi zikirdir. Bunlar insanı hakikate götüren binitlerdir. Binit yasaklanmamışsa mesele yoktur. Bu manada kimse kimseye sen bunu neden gizli yaptın, neden açık yaptın veya neden ayakta sallanarak yaptın, neden yapmadın, şeklinde meseleye bakması ne kadar da basit kalmaktadır. Kişi kendisini Allah’a (cc) götüren biniti özgürce seçebilmelidir. Kendisi yapabiliyorsa özgür bırakılmalı, yapamıyorsa kendisine en uygun metodu ehline sormalıdır. Bu aşamada mesele ehli zikre götürülmelidir. Ayeti kerimede “فَاسْأَلُوأَهْلَاْذِّكْرا” “meselelerinizi ehli zikre sorun”[1] buyrulmaktadır. Buradan kasıt insanın, Cenâb-ı Hakla ilgili meselelerinde ona gidişi konusunda akıl, ehli zikirden alınmalıdır buyrulmaktadır. Burada ehli zikre ne mana verilirse verilsin, ister kitap ehli, ister Kur’an ehli, ister Peygamberimizin kendisi veya kendisi yerine kaim sünneti veya Allah’ı (cc) çokça zikreden kişiler olarak değerlendirin netice değişmeyecektir.

Zikir araçlarından bahsederken yani Cenâb-ı Hakla o demi yaşamaya veya o demi hatırlatmaya götüren araçlardan daha çok namaz, oruç ve diğer ibadetler üzerinde durmuştuk. Ancak sonuca en etkili ve Cenâb-ı Hakka çabuk yol olan en önemli araç üzerinde durmadık. Bu araç elbetteki Cenâb-ı Peypamber Efendimiz ﷺ ve onun yolunda giden sahih mirasçılarıdır. Zikrin büyüklüğünün ve çokluğunun sayı ile olmadığı hepimizin malumudur. Gönülden bir kere Allah (cc) demek, gafletle söylenen binlerce Allah (cc) lafzından daha ağırdır ve daha çoktur. Bu manada bizlere “zikri kesir” emredilmektedir. Allah’ı (cc) çokça zikretmemiz istenmektedir. Ayeti kerimede; “يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اذْكُرُوا اللّٰهَ ذِكْرًا كَث۪يرًاۙ” , “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin[2]” buyrulmaktadır. Yine hadisi şerifte “demirin paslanması gibi kalplerin paslandığını” bildiren Cenabı Peygamber, ashabın bu pası çözecek cila nedir Ya Rasulullallah dediklerince cevaben; “Allahı çokça zikretmek” yani yine “zikri kesir”in tavsiye edildiği görülmektedir[3]. Bu açıklamalarımız ışığında zikri kesirin ne manaya geldiğini bir düşünelim. Çok namaz kılarak anmak…(!), çok oruç tutarak Cenâb-ı Hakkı çokça hatırlamak…(!), günde 100 bin adet Allah (cc) diyerek Cenâb-ı Hakkı hatırdan çıkarmamak…(!) örnekleri çoğaltmak mümkün.

Muhteremler zikri kesir; nefsinden arınmış insanın aşkla ve ihlasla yaptığı zikirdir. Burada sayısal çokluktan ziyade nitelik önemlidir. Aşkla söylenen bir “Allah” lafzı, gafletle söylenen 100 bin “Allah” lafzından evladır. Öyleyse zikri kesirde önemli olan nefs terbiyesidir. Zikri kesir farz ise bu farzın gereği için nefs terbiyesi de farzdır. Nasıl ki farz olan namaz için abdest almak farz ise zikri kesir için nefs terbiyesi de farzdır. Nefsini terbiye etmiş, tasavvufi tabirle “Hak ile yeksan olmuş” kişilerin zikri, zikri kesirdir. Bu aşamada insanın tüm azaları kendiliğinden “Allah” diyecektir. Siz uyusanız da azalarınız Hakkı unutmayacak zikrecektir. Tıpki “âlimin uykusu, cahilin ibadetinden hayırlıdır” [4] hadisi şerifinde olduğu gibi. Burada âlim, fıkhı kitabı bilen değil, “Allahı (cc) bilen” dir. Bu sebeple insanı Hakka götüren amellerin en büyüğü, kendisini terbiye edecek bu seviyeye yükseltecek bir mürebbiye mülaki olmasıdır. Efendimiz ﷺ “beni rabbim terbiye etti” [5] buyuruyor. Bu manada gerçek terbiyeci Cenabı Hakkın kendisidir. Ancak bu terbiyeyi Cenabı Peygamber öğrendiği şekliyle ashabına aktarmış, ashab da sonrakileri terbiye ederek Cenabı Haktan öğrenilen terbiye usulü bugüne kadar devam etmiştir. Yeter ki bizler görmeyi bilelim.

Ezcümle; zikri kesirde, insanı kamil dediğimiz mürebbi en önemli araçlardan birisidir.  Bizim niyetimiz ve zikir adedimizin yanında bizi terbiye ederek bizdeki cevherin açığa çıkmasına vesile olacak “Hakkı bilmemizi ve bulmamızı” sağlayacak “Hakkı Hak ile zikretmemize” sebep olacak vesilenin büyüklüğü daha ehemdir. Bu anlamda insan, her şeyden kıymetlidir ve ahseni takvimdir. Bu sebeple en üstün zikir aracı yine insandır, insanı kamildir. Zikri kesir, insanın insanla Allah’ı (cc) zikridir. Nasıl ki terbiye edilmiş av köpeklerinin getirdiği av fıkhen caizdir ve yenir. Terbiye edilmemiş av köpeğinin getirdiği av, murdardır, yenmez. Bizim de terbiye edilmemiş nefsle yaptığımız zikirler ve dahi ameller de buna bunzer. Bu çok derin bir mevzudur. Kısaca çok namaz, çok oruç, çok ibadet ama ille de insan (kâmil) ille de insan…

…..

Âleme padişah olmak bir kuru kavga imiş,
Bir kâmile bende olmak cümleden evla imiş.

                              Yavuz Sultan Selim Han

…..

aa. Zikir Tuz gibidir

Kur’an ve Sünnetin ışığında genel olarak dille yapılan zikir, ulema tarafından, Cenâb-ı Hakkın isimlerinin dille söylenmesi suretiyle yapılan nafile ibadet olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda dille yapılan zikrin dindeki yeri, ehem mühim sırasına göre tanımda da belirtildiği üzere nafile bir ibadettir. Dinimizin farzları ve İslâmın olmazsa olmaz kurallarına bakıldığında zikir ne imanın şartıdır, ne de İslâmın şartı. Yalnızca Peygamber Efendimiz ﷺ tarafından yapılmış ve tavsiye edilmiş bir ibadettir. Bu manada insan yoluna zikirsiz de devam edebilir. Bu meseleyi izah için Hâcegân büyükleri zikri tuza benzetmişlerdir.

Tuzsuz bir yemek olabilir. Kişi bu yemekle beslenebilir ve hayatını idame ettirebilir. Ama tuzun kendisi yemeklere atıldığında yemeğe lezzet katar. Doyumsuz lezzetlere kapı açar. Zikir de bunun gibidir. Kişi hayatına zikir amelini kattığında hayatı ve sair amelleri tatlanır. Yaptığı ibadetler lezzetlenir. Aşkı şevki artar. Tuzun bizzat kendisi lezzetli değildir. Katıldığı yemeğe lezzet verir. Bu sebeple İslâmın emir ve nehiylerini yerine getirmeyen birine siz zikir yap başka bir şeye ihtiyaç yok derseniz. Bu aynen tuz gibi yenmez, kişiye bir fayda sağlamaz hatta kişiye zararı bile dokunabilir.

Bu sebeple Tasavvufi hareketlerde özellikle Hâcegân yolunda öncelik, İslâmın emir ve yasaklarının yaşanması hususu üzerinedir. Bu yolun büyüklerince bu yola talip kişilere öncelikle İslâmın emirlerinin yerine getirilip getirilmediği sorulur. Namazlar kılınıyor mu?  İşimiz maişetimiz helalden mi? Kötü alışkanlıklar var mı? Büyüklerimizden işitmiştik. Kimi Allah (cc)  dostları, askerliğini yapmamışlara ve bekâr olanlara ders vermezlermiş. Şimdi bu tarz Allah (cc) dostlarını bulmak da zorlaştı. Zira çoğu tasavvufi ekollerde terminalde bulunan değnekçiler gibi gel vatandaş gel, cennete otobüs kalkıyor gel, gibisinden kelle sayısına önem verildiğine şahit olmaktayız.

Hâcegân yolunda tatbiki olarak zikir, İslâmın belli hassasiyetine sahip taliplilere belli adetle başlamak üzere verilmektedir. Ancak tespihle yapılan zikir ameli ikinci sıradadır. Asıl önemli hususlar sohbetlere devamla belli şuurun oluşması konusundadır. Kişi ibadetini yaparken yanında yaptığı zikirlerle tuz misali hayatı tatlandığı gibi yaptığı ibadetlerden de lezzet almaya başlamaktadır. Kalp üzerinde yapılan ve Allah (cc) ismi şerifinin söylenmesiyle yapılan zikirler sonucu kalpte de bir uyanma, zikrin tesiriyle bir muhabbet başlamaktadır. Namaz kılarsınız ancak zikrin ve büyüklerin duasıyla namazınızda bambaşka bir lezzet olur. Salik bu yolda ilk adımını Cenâb-ı Hakka bu şekilde atmış olur. Ondan sonra Cenâb-ı Haktan gelecek adımlar başlar. Ayeti kerimede buyrulduğu gibi “فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ” yani “beni zikrederseniz bende sizi zikrederim”[6]. Yine hadisi şeriflerde belirtildiği gibi “bana yürüyerek gelene ben koşarak giderim”[7]. Bu yakınlaşmayı insan bünyesinde hissetmeye başlayınca bedende ister istemez cezbe halleri başlar. Beden Allah (cc) ismini, Peygamber Efendimizin ﷺ ismini duyunca değişik tepkiler verir. Bu tepkiler kimisinde Allah (cc) diye naralar şeklinde olurken kiminde sadece gözyaşı olur sel gibi akar.

Aşamalarda zikir sayısı belli adetlerle artırılır. 25.000’lerde insanın mana cephesine açılan kapılar tarif edilir. “Lataif dersi” başlar. İnsanın maddi bedeni ile manevi yönü arasında yer alan kapılardır bunlar. Kalp, ruh, sır, hafa, ahfa…

Kişi her Allah (cc) deyişinde kendisinde bambaşka dünyaları keşfeder. Zira tüm dünyaların kendisinde olduğu sohbetlerde işlenir. Aklın, fikrin tefekkürün önemi zikirle birlikte işlenir. Kişi zikrettikçe kalbi genişler, aşkı artar, tefekkür ufku genişler. Meselelere bakışı değişir. Bu kemâlât yolculuğunda tabîki her şey güllük gülistanlık değildir. İmtihanlar, insanı kâmille yaşanan kişisel ilişkiler, büyüklerin denemeleri vs.

Neticede Hâcegân yolcusu başladığı zikir yolculuğunun sonunda 101.000 Allah (cc) ismi şerifine geldiğinde, zikrin bir tuz olduğu, asıl önemli olanın et ve ekmek olduğu işte o zaman daha yoğun hatırlatılır. Zikirle elde edilen kazanımlar önemlidir. Ancak kemâlât yolculuğunda asıl önemli olanın anlayış olduğu, tefekkür olduğu işlenir. Zikirle varılan noktadan sonra murakabeler başlar. Kalp, zikirle temizlenmiş, akıl, selim olmuştur. Ancak mesele daha yeni başlamaktadır. Önce elde edilen kazanımların nefyi istenir. Nefy-u ispat dersleri başlar. Murakabeler başlar. Cenâb-ı Hakla birlikte yaşama sanatının asıl cilveleri bu aşamadan sonra başlar. Buralara daha fazla girmek istemiyorum ama zikrin tasavvufta çok büyük öneme sahip olduğunu vurgulamak için bu detaylara girmek zorunda kaldık.

Tasavvuf, kalp temizliği ve nefsin ıslahı hareketi ise kalbin temizliği ve nefsin tezkiyesinde zikir bu yönüyle çok önemlidir. Hâcegân pirleri zikrin kalp üzerinde çok büyük tesirinin olduğunu şöyle izah buyururlar; “Zikir kalpte yer alan tüm kirleri yakar götürür. Derece derece kalbin içine özüne iner. Hatta derine doğru 7 tabaya kadar iner ve temizler ancak 7. tabakadan sonra tesir edemez. O aşamadan sonra aşk lazımdır. Kalpte en dipte bulunan hastalıkların tedavisi aşkla mümkündür” denilmiştir. Zikir önemlidir. Ancak zikrin tesir edemeyeceği bölgelerin olduğu da unutulmamalıdır. Zikrin tatbiki alanında önemli yer tutan bu açıklamalarımızdan sonra kimi hadisi şeriflerde geçen ve bizce en az tatbiki zikir kadar önem arz eden zikrin fikri boyutuyla ilgili hususlara da değinmek istiyoruz.

bb. Zikrin Fikri Boyutu   

Zikrin ameli boyutu yanında asıl ona önem katan fikri boyutu da vardır. Zikrin fikir boyutu, zikrin neticesidir. Zikir neticesinde insanda ne olmaktadır. Zikrin eylemsel boyutunun yanında, insanda bıraktığı neticeyle daha çok ilgilidir. Zikir, neticede Cenâb-ı Hakkın hatırlanması meselesi ise bu manada namaz da bir zikirdir, oruçta. Dille söylenen Allah (cc) kelamı da namaz ve oruç gibi bir ibadettir. Zikrin fikir boyutu, meseleye daha tepeden bakar. Zikre bir maddi eylem elbisesi giydirmez. Zikri yalnızca tespih işi olarak görmez. Zikri tüm ibadetlerin hulasası olarak görür. Fikri manada zikir farzdır. Allah yolunda Cihad dahil tüm ibadetlerden üstündür.

Hâcegân fikriyatında durum böyledir. Zikir basit bir boncuk sayma ameli değildir. Ama tespihle yapılan zikrede önemsiz denmez. Zikri netice olarak görür. Allah (cc) ile kurulan “netice bağ” olarak kabul eder. Bu niyetle her amele zikir der. Zikri kısırlaştırmaz. Cenâb-ı Hak ile ihsan sırrına vukufiyetle yaptığı her ameli zikir telakki eder. Yoldan taşın temizlenmesi bu manadadır. Âlimin uykusunun cahilin ibadetinden üstün oluşu hep aynı fikriyattan kaynaklıdır. Bu sebeple her eylem ve işlem sonuçta Cenâb-ı Hakkın hatırlanışına, insanın Cenâb-ı Hakka yakınlığına vesile ise o zaman o işe zikir nazarıyla bakar. İşte böyle bir zikir hem ayeti kerimelerde hem de hadisi şeriflerde övülmüştür, üstün görülmüştür.

Ankebut suresi 45. ayetinde Cenabı Hak:

“اُتْلُ مَٓا اُو۫حِيَ اِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَاَقِمِ الصَّلٰوةَۜ اِنَّ الصَّلٰوةَ تَنْهٰى عَنِ الْفَحْشَٓاءِ وَالْمُنْكَرِۜ وَلَذِكْرُ اللّٰهِ اَكْبَرُۜ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ”, “(Resûlüm!) Sana vahyedilen Kitab’ı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki, namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah’ı zikir elbette (ibadetlerin) en büyüğüdür. Allah yaptıklarınızı bilir.”

Buhari’de geçen bir hadisi şerifte Cenâb-ı Peygamber ﷺ ; “İnsanı Allah’ın azabından en çok koruyacak ibadet (en hayırlı ibadet), ancak zikrullahtır” sahabilerden bazıları sordular,

Allah yolunda cihaddan da mı daha hayırlı?’

Efendimiz ﷺ;

Evet, kılıçlar kırılıncaya kadar yapılan cihaddan daha hayırlıdır. Başka bir rivayette “kesilinceye kadar vuruşsa dahi “ buyrulmaktadır[8].

Efendimizin ﷺ ifadeleri çok net. Sahabiler örneklerle sair ibadetleri kıyaslayarak tekrar tekrar sordular ve neticede cevap değişmedi.

Muhteremler kılıçlar kırılıncaya kadar yapılan cihaddan veya insanın bedeninin kesilinceye kadar yaptığı cihaddan daha hayırlı bir ibadetten bahsediyoruz. Şimdi kim diyebilir ki bu ibadet bilmem kaç defa tespih çekmektir. Bu zamanda sıcak kaloriferli evlerimizde, altımızda yumuşak minderlerin olduğu, sırtımızı da bir duvara yaslayarak yan gelip yatarak yaptığımız zikirleri bir düşünelim Allah (cc) aşkına. Bu yaptıklarımız mı şehit oluncaya kadar cihaddan daha hayırlı. Birbirimizi kandırmayalım muhteremler. Öyleyse zikir tek başına dille yapılan bir ibadet değil. Bu sebeple zikrin fikri boyutu da vardır. Bu boyutu daha iyi anlayabilmek için büyüklerimizin hayatlarına bakmamız yeterlidir.

Hâcegân yolunun büyüklerinden Abdullahi Nehri Hazretleri, Mevlana Halidi Bağdadi (ks) efendimiz ile aynı dönemde yaşamış büyük bir Allah (cc) dostudur. Bu iki zat Hâcegân yoluna girmeden önce de çok iyi arkadaştırlar. O zamanlarda Delhi’de Şahı Dehlevi (ks) adında bir Allah (cc) dostunun varlığından bir vesile haberleri olur. Abdullah-i Nehri Hazretlerinin maddi durumları iyidir. Ticareti, bugünkü manada inşaat işleri üzerine kuruludur. Mevlana Halid efendimizle birlikte Şahı Dehlevi Hazretlerine talebe olmaya Hindistan’a gitmeye karar verirler. Mevlana Halid efendimizin maddi imkânı yoktur. Hindistan’a gitmek ister ancak cebinde yol parası dahi yoktur. Abdullahi Nehri Hazretleri kendisine bir öneride bulunur. Derki, “Ben buradaki işlerin başında kalayım. Buradaki ticaretimiz açık kalsın, ikimizin de maişetini kazanayım, senin yol paranı ve tüm masraflarını ben karşılayayım. Sen Hindistan’a git. Bu zata müntesip ol. Hâcegân yolunun usul ve esaslarını öğren sonra gel bize uygula. Biz de burada senin yanında seyrimizi tamamlayayım” derler. Mevlana Halid efendimiz bu teklife sıcak bakarlar, anlaştıkları gibi Hindistan’a giderler, Şahı Dehlevi Hazretlerine müntesip olurlar. Hâcegân yolunun tüm inceliklerini öğrenirler ve Şahı Dehlevi efendimizden hilafet alarak dönerler. Abdullahi Nehri hazretleri heyecanla arkadaşını beklemektedir. Mevlana Halid efendimiz Hâcegân yolunun usul ve esaslarını kendi yaşadığı seyir ve sulûkunu anlatır. Vasılı ilallah için öncelikli olarak zikri tavsiye eder. Beş bin Allah (cc) lafzı ile zikir tarif etmek ister. Süreci anlatır. Bu beş bin lafzı celal daha başlangıçtır. Yüzbir binleri falan duyunca Nehri Hakkâri hazretleri çıkışır;

“Bu senin anlattığın amele seyri suluğudur. Ben biçare değilim ki. Bak ben inşaat ustasıyım. Sen bana diyorsun ki otur, bilmem kaç bin tespih say. Bu elinden bir iş gelmeyenlerin zikridir. Sen bana deki; tekke yap, mektep-medrese yap, dergâh yap. Filan caminin inşaatını bitir. Benim hizmetim ve zikrim bunlar olsun” buyururlar. Bu çıkış üzerine Mevlana Halid Efendimiz çok düşünür ve bu mesele kendisinde değişik ufukların açılmasına vesile olur. Abdullahi Nehri hazretlerine hak vererek kendisine en iyi bildiği ameli, hizmet olarak verir ve bu hizmeti onun aynı zamanda zikrini ve seyri suluğunu oluşturur. Abdullahi Nehri hazretleri en iyi bildiği işi yaparak yani tekke ve dergâh yaparak büyük Allah (cc) dostu olur.  Hâcegân yolunun zikir ve hizmet anlayışının inceliklerinin de böylelikle ortaya çıkmasına sebep olurlar.

Hâcegânın sonraki büyükleri, bu misaldeki Abdullahi Nehri hazretlerini örnek vererek Hâcegân yolunun zikir anlayışının böyle olduğunu ifade ile tasdik etmişlerdir. İnsanı Allah’a (cc) vasıl eden her eylem zikirdir demiştik. Bu eylem Cenâb-ı Haktan karşılık bulduğu takdirde de ekberdir, hayırlıdır, kesirdir, üstündür. İşte kılıçlar kırılıncaya kadar yapılan cihaddan daha üstün olan zikir bu tarz zikirdir. Neticede vasılı ilallah vardır. Ayetlerde bu sebeple zikri kesir emrediliyor. Bu yüzden herkes kendisini vasılı ilallah yapacak zikir amelini bulmalıdır. Kişinin kendisi de bu ameli Abdullahi Nehri hazretleri gibi bulabilir. Ancak bu tarz insanlar nadirdir. Yok hükmündedir. Bu sebeple kişi kendisini Allah’a (cc) yaklaştıracak zikirleri ehli zikre sormalıdır. Akıl ehli zikirden alınmalıdır.  Bu anlayış çerçevesinde ehli zikrin kim olduğu daha da önem arz etmektedir. Zikir işlerinden anlayan kişi. Abdullahi Nehri hazretlerinin zikri inşaat yapmaktı. Her insan adedi kadar Hakka yol olduğu düşünüldüğünde her insan adedince yapılabilen ve Hakka yol olan sair tüm işleri düşündüğünüzde ortaya aklın alamadığı bir durum çıkmaktadır. İşte değerli kardeşlerim ehli zikir denilen şey insanı kâmilden başkası değildir. Burada artık Hak ile yeksan olmuş insanı kâmilin marifeti değil bizzat Cenâb-ı Hakkın marifeti açığa çıkmaktadır.

Neticede şu sonuç gündeme gelmektedir. Zikir; Cenâb-ı Hakkın her insan için ayrı ayrı öngördüğü ve kendisiyle doğrudan bağlantı kurulmasına yol olan önemli bir ameldir. Seçimi bizim için Cenâb-ı Hakkın bizzat kendisi yapmıştır. Bize de, Allah (cc) ile insan arasında, insanda mevcut, kişiye özel bu zikrin bulunması ve tatbik edilmesi kalmaktadır.

Cenâb-ı Hak cümlemizin yardımcısı olsun. Onu layıkı veçhiyle zikredenlerden eylesin.

                                         Hâce-i Hâcegân [9]
                                         Vakıf Genel Başkanı

[1] Nahl, 43.

[2] Ahzap Suresi, 41. Ayet: “يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اذْكُرُوا اللّٰهَ ذِكْرًا كَث۪يرًاۙ” , “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin”.

[3] Peygamber Efendimiz ﷺ buyurdular: “-Demirin paslandığı gibi kalpler de paslanır.” Ashâb-ı kirâm: “-Yâ Resûlâllah! Onun cilâsı nedir?” diye sorduklarında ise: “Allâh’ın Kitabı’nı çokça tilâvet etmek ve Allâh’ı çok çok zikretmektir.” cevabını vermiştir. Hadis metni için bkz: Ali el-Müttakî, Kenzü’l-Ummâl, II, 241.

[4] Hadis metni için bkz: “نوم العالم خير من عبادة الجاهل”; Deylemî, el-Firdevs, IV, 247.; Gazali, Abidler Yolu, Birinci Bölüm: İlim Edinme Bahsi.; Benzer hadis metni için bkz: Aclûni, Ebû Nuaym’ın Hilye’sinde Selman-ı Fârisi’den (r.a.) “ilim üzere gerçekleştirilen uyku, cehalet üzere gerçekleştirilen namazdan daha hayırlıdır” sözünü naklettiğini bildirir. Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, II, 325, 329. (nr.2839, 2865).

[5] El-Münâvî, Feyzu’l-Kadîr, 1/224-225.; Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ 1/72.

[6] Bakara Suresi, 152. ayet.:”فَاذْكُرُون۪ٓي اَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا ل۪ي وَلَا تَكْفُرُونِ۟” : “Beni zikrederseniz ben de sizi zikrederim. Bana şükredin, sakın nankörlük etmeyin.

[7] Resulullah ﷺ buyurdular ki: “Allah Teala Hazretleri diyor ki: Ben, kulumun hakkımdaki zannı gibiyim. O, beni andıkça ben onunla beraberim. O, beni içinden anarsa ben de onu içimden anarım. O, beni bir cemaat içinde anarsa, ben de onu daha hayırlı bir cemaat içinde anarım. O, şayet bana bir karış yaklaşacak olursa, ben ona bir zira yaklaşırım. Eğer o, bana bir zira yaklaşırsa ben ona bir kulaç yaklaşırım. Kim bana yürüyerek gelirse ben ona koşarak giderim. Kim bana şirk koşmaksızın bir arz dolusu günahla gelse, ben de onu bir o kadar mağfiretle karşılarım.” Hadis metni için bkz: Buhari, Tevhid 16, 35; Müslim, Zikr 2, (2675), Tevbe 1, (2675)

[8] Buhârî, Deavât 5.

[9] Hâce-i Hâcegân: Hâcegân Yolunun Hocası

c. Muhtelif Zikir Anlayışları

İnsanın iki cepheli varlık olduğu hususu hepimizin malumudur. İnsan, maddi bedeni yanında manevi yönü bulunan bir varlıktır. İhtiyaçları da bu sebeple iki cephelidir. Maddi bedeninin yeme içme ve uyku gibi ihtiyaçları olduğu gibi manevi yönünün de buna benzer ihtiyaçları vardır. İnsan, bedenine su vermese yaşamını devam ettirememektedir. Manevi yönü beslenmeyen insan da Kur’an ve hadisi şerifler nazarında ölü gibidir. Nitekim bir hadisi şerifte Peygamber Efendimiz ﷺ ; “Allah’ı zikredenle zikretmeyen, diri ile ölü gibidirler” buyurmaktadır[1]. İnsanın mana cephesinde yer alan latifelerin oluşturduğu parlamento kalptir. Manevi gıdaların gittiği yer de bu sebeple kalptir. Manevi rızıklar ibadetlerdir. Bedeni ihtiyaçlardan yeme içme nasıl ki çeşit çeşit ise manevi rızıklar da çeşit çeşittir. Bunlar namaz, oruç, zekât, hac vb ibadetlerdir.

Zikir, kelime anlamı olarak daha çok hatırlamak, anmak, unutmamak manalarında kullanılmıştır. Kimi yerlerde isim olarak Kur’anın kendisi, kimi yerlerde sıfat olarak Peygamber Efendimiz ﷺ, kimi yerlerde fiil olarak bir eylemi nitelese de genel olarak Cenâb-ı Hakkı hatırlama, onunla olan bağlantıyı kurma eylemleri olarak tanımlanmaktadır. Eylemlerde çeşitlilik olsa da meydana getirdiği netice veya sonuç düşünüldüğünde tüm kapılar aynı yere açılmaktadır. O da Cenâb-ı Hakkın bizzat kendisidir. Onun hatırlanması, onun rızasıdır. Bu temel hedef göz ardı edildiğinde işte o zaman yanılmalar başlamaktadır.

Zikirle ilgili tartışmalara göz atıldığında uç noktalarda yer alan ama meseleyi anlamamızda yardımcı olacak sapık dört görüşe dikkati çekmekte yarar vardır. Birincisi; dille, belli adetlerde yapılan zikir dinde yoktur, bidattir, sonradan icat edilmiştir. İkincisi; bugün birçok tarikat ve tasavvufi ekollerde bulunan cehri zikir olarak adlandırılan sesli ve toplu zikirler bidattir. Sonradan uydurulmuştur. Üçüncüsü; Zikir kalp işidir. Allah’ı (cc) anmaktır. Bunun ille de bir şekle tabi olması zorunlu değildir. İnsan doğal olarak içinden geldiği gibi Allah’ı (cc) zikredebilir. Bu manada yer alan zikir namaz yerine de geçer, diğer ibadetler yerine de geçer. Dördüncüsü; belli ibadetlerden ve zikirlerden sonra insan Cenâb-ı Hakka vuslat eder, muhataplık seviyesi değişir. Bu aşamadan sonra kendisinden ibadet sakıt olur.

Mesele daha iyi anlaşılsın diye bu uç, fikirlere yer verme ihtiyacı hissettik. Ayrıca bu sapık görüşlerde geçen söylemlerle de sık sık karşılaşıldığı için bu konuları zikir bahsinde detaylı irdelemeyi uygun gördük. Şimdi bu dört sapık fikri tek tek inceleyecek olursak;

aa. Dille, Belli Adetlerde Yapılan Zikir Dinde Yoktur, Sonradan İcat Edilmiştir.

Bu görüş doğru değildir. Kur’an ve sünnette çok sarih şekilde dille adede riayetle zikir yapılmasının tavsiyeleri vardır.  Dille adede riayet edilerek söylenen sözler zikrin yalnızca bir kısmıdır burasında hemfikiriz. Zira zikrin dille, bedenle ve kalple de (gizli) yapılabildiği kaynaklarda geçmektedir. Ancak zikirden kasıt Cenâb-ı Hakkın hatıra getirilmesi, onun unutulmaması ise onun en iyi telkini yine kendisinin temiz ismi şeriflerinin tekrarlanması ile olduğu kaçınılmaz bir gerçektir. Adede riayetle söylenen Allah’ın isim ve sıfatlarının tekrar edilmesi suretiyle yapılan zikirlere delil olarak Hz. Ali efendimizden rivayet edilen bir hadisi şerifi burada zikretmek istiyoruz. Ev işlerini yapmaktan elleri şişen Hazreti Fatıma annemiz hizmetçi bir köle istemek üzere Peygamber efendimizin huzuruna Ali efendimiz ile giderler. Hz. Fatıma validemiz utanır hizmetçi isteyemez. Bunun üzerine Ali Efendimizin devreye girerek peygamber efendimizden Fatıma validemizin durumunu aktararak bir hizmetçi köle almak istediğini iletir. Bunun üzerine Cenabı Peygamber  ﷺ ; “Ey Fâtıma, Allah’tan kork! Allah’a olan farzlarını edâ et, âilenin işlerini kendin yap. Yatağına girince otuz üç kere sübhânallah, otuz üç kere elhamdülillâh, otuz dört kere Allahuekber de; Böylece hepsi yüz yapar. Bu zikir, senin için hizmetçiden daha hayırlıdır” buyurarak kendi işini kendi görmesinin daha faziletli olduğunu ifade ile hizmetçi yerine zikir yapmasını tavsiye etmişlerdir[2]. Burada çok açık ve sarih bir şekille dille adede bağlı zikrin peygamber efendimiz tarafından tarif edildiği görülmektedir.

bb. Cehri Zikir Bidattir Görüşü

Cehri zikrin Efendimiz  ﷺ döneminde yapıldığının en açık delili şu hadisi şeriftir: “Biz Rasulullah’ın  ﷺ huzurunda idik, O  ﷺ:

“Aranızda hırıstiyan, yahudi ya da şeriatın esrarına vakıf olmayan yabancı birisi var mı?” deyince, biz de:

“Yoktur ey Allah’ın elçisi” dedik.

Bunun üzerine Peygamber  ﷺ Efendimiz kapının kapatılmasını emretti ve:

“Ellerinizi kaldırın ve “Lâ ilahe illAllah” deyin” buyurdular. Bunun üzerine ellerimizi kaldırdık ve “Lâ ilâhe illAllah” dedik. Sonra Hz. Peygamber Efendimiz  ﷺ :

“Allah’a hamdolsun. Ya Rabbi, Sen beni bu kelime ile gönderdin, Bana bunu emrettin ve onda bana cenneti vaad ettin. Sen vaadinden dönmezsin” dedi. Sonra da şöyle buyurdu: “Sevinmez misiniz? Allah sizin hepinizi affetti” buyurdular[3].

Tasavvuf geleneğinde zikir, cehri ve hafi diye iki şekilde ifade edilmiştir. Gerçek âlim kâmil insan etrafında toplanmış hak topluluklarda İslam’ın temel prensiplerine harfiyen riayet yanında âlim ve kâmil insanın bizzat kendi üzerinde tecrübe ettiği kimi zikirlerle insanın kimi eksik yönleri tamamlanmaya çalışılmaktadır. Buna ister nefs terbiyesi diyelim ister kalp temizliği. Adına ne denirse densin belli usullerle yapılmaktadır. Seyru sulûk denilen bu kemâlât yolcuğunda insana şekil veren ibadetlerden birisi de zikirdir. Kimi hak dostları bu zikirleri dille açıkça söylenmesi yöntemini benimserken, kimi hak dostları gizliliğe riayet etmişler ve kalple Cenâb-ı Hakkı zikretmişlerdir. Tasavvuf camiası kendi içlerinde bu meseleyi iyi anladıkları için ihtilafa düşmemişler neticeye bakmışlardır. Neticede Cenâb-ı Hakla bir birliktelik arzulandığı için Allah lafzının içerden veya dışardan söylenmesi çeşitlilik ve bir zenginlik olarak değerlendirilmiştir. Ancak meseleyi şekilcilik penceresinden değerlendiren kimi çevreler ise başta da belirttiğimiz üzere “bu bidattir” eleştirisini acımasızca yapmaktadır. Kendilerine Peygamber Efendimiz  ﷺ zamanından ne kadar delil getirilirse getirilsin ya o hadis zayıf diyerek hadisi şerifler inkâr edilmekte veya hadisin ravisi hakkında insanı şüpheye düşürecek iftiralar atarak hadisi şerifin uydurma olduğu iması yapılmaktadır. Bu sebeple delil tartışmasına girmeden şu tespitlerde bulunmak istiyoruz.

Kur’an ve Sünnette zikir bahsinde detaylıca ifade ettiğimiz tüm ayet ve hadisi şerifler birlikte değerlendirildiğinde zikir netice bir ibadettir. Tüm ibadetlerin ve eylemlerin neticesinde Cenâb-ı Hakkın zatı ile ilişki kurulmakta kulluk sevinci yaşanmakta ve Allah (cc) hatırlanmaktadır. Bu manada namaz da bir zikirdir. Oruçta bir zikirdir. Eylemler farklı olsa da neticede nihai hedef Allah’ı (cc) anmaktır. Yaratılmadan önce Allah (cc) ile yaşanan o deme ulaşılmak istenmektedir. Cehri zikir veya oturarak veya ayakta yapılan toplu zikir eylemlerinde Cenâb-ı Hakkın ismi şerifi söylenerek o dem yakalanmaya çalışılmaktadır. Bunu yapan kişiler haşa bu eylem, namaz oruç yerine geçti namazı kılmayalım demiyorlar. İslam’ın tüm kurallarına öncelikle riayet edip nafile ibadet olarak bu zikirleri yapmaktadırlar. Özde o dem yakalanıyorsa mesele yoktur. Ancak dille söylenmiş ama mesele kalbe inmemiş ve Cenâb-ı Hakkın anılması kastı gütmeyen söylemlerin elbette gerçek manada zikir olmayacağı açıktır.

Adına ne denilirse densin, meşru ve kastın Cenâb-ı Hakkın rızasına yönelik her türlü eylem ve işlem neticede zikirdir. Büyüklerimizin konuyla alakalı olarak naklettikleri bir olayda samimi bir kişinin Allah’a karşı sarf ettiği enterasan bir sözcükle nasıl vasılı ilallah olduğu anlatılmıştır. Olay birçoğumuzun bildiği ve büyüklerimizin üzerinde ısrarla durdukları bir olaydır. Önemli bir hakikate işaret ettiği için yeniden aktarma ihtiyacı duyduk.

Mevzu medrese talebelerinin ders gördüğü bir ortamda geçmektedir. Talebelere yemek yapan ilme ve âlime hürmetli, dinde samimi bir aşçı, kendisini Allah’a (cc) yaklaştıracak bir zikir talebini talebelere iletir. Bu arada aşçı talebelerin muzipliğine denk gelir ve muzip bir talebe aşçıya sen “basal basal” diye Allah’ı zikret sana çok kapılar açılacaktır der. Bunun üzerine aşçı boş zamanlarında “basal basal” diye sürekli Allah’ı zikre koyulur. Basal kelimesi Arapçada soğan manasına gelmektedir. Gel zaman git zaman bu aşçıda zikrin tesiriyle cezbe başlar. Kendisine gerçekten de Cenâb-ı Hakkın gizli hazineleri açılır. Kendisi veli bir zat olur. Talebelerin süreç içerisinde çözemedikleri birçok hakikatleri bu aşçıya sorarak ilimlerini artırdıkları rivayet edilir. Bu sebeple insanın vesile kıldığı araç gayri meşru değilse ve Cenâb-ı Hakkın rızasını talepte samimiyse o zaman mesele yoktur.

Bediüzzaman hazretlerinin ifadesiyle “hüsnüniyet tenekeyi altına kalbeder”. Yani samimiyet tenekeyi altına çevirir. Şayet oturarak veya ayakta Allah’ı zikir eylemi boş iştir, bidattir görüşünde iseniz meseleye bir de bu cepheden bakmanızı tavsiye ederiz.

cc.  Zikir Kalp Amelidir. Bir Şekle Tabi Değildir Görüşü

Bu görüşte de kısmi doğruluklar vardır. Zikirde illa bir şekil yoktur. Bu sebeple zikir hangi şekilde yapılırsa yapılsın yanlış değildir. Zira zikir şekle tabi değilse bir serbesti vardır. İstediğin gibi zikredebilirsin. Nitekim ayeti kerimede “onlar oturarak ayakta ve yatarak Allah’ı (cc) zikrederler” buyrulmaktadır[4]. Bu görüşü savunanların bir kısmı bu cümlelerden sonra genelde benim kalbim temiz, benim namaz, oruç gibi ibadetlere ihtiyacım yok. Namaz mademki bir zikir ben onu günde değil beş kere, beş yüz kere zikrediyorum gibi cümleleri akabinde sarf ettikleri görülmektedir. Bu görüşte olan kişilerin sözlerinde şuurlu oldukları ve belli bir maksatla söyledikleri açıktır. Saf ve samimi avamın bu sözleri sarf ettiği görülmemiştir. Bu görüş sahibi kişilerin dini tahkir ve tağyir amacı güttükleri anlaşılmaktadır.

dd. Zikirle Cenâb-ı Hakka Vasıl Olan Kişiden İbadet Sakıt Olur Görüşü

Bu görüşte olan kişilerin genelde bir tarikat veya tasavvufi yola girdikleri ancak eğitim ve öğrenimlerini tamamlayamadıkları görülmektedir. Eğitim ve öğrenim sırasında yaşadıkları birtakım hallere çeşitli anlamlar yükleyerek kendisini mehdi veya peygamber zanneden şeytanın ve nefsin oyuncağı olmuş kişilerdir. Kimilerinin de aklı gitmiş sürekli cezbe halinde olan kişiler de olabilmektedir. Her halükarda bu görüş İslam’ın özüne ve sözüne terstir. Peygamber Efendimizin  ﷺ yaşantısı ortada iken, savaşta bile namazı ve dinin tüm emirlerini terk etmezken kendisinden tekliflerin düştüğünü iddia etmek gerçekten deliliktir ve bu kişiler akıl noksanı olduğundan gerçekten de din kendilerinden düşmüştür.

Hâcegânın büyüklerinden birisiyle yaşadığımız bir olaydan bahsetmeden geçemeyeceğim. Üsküdar’da bir zatı birlikte ziyarete gitmiştik. Kendisinin garip bir Allah dostu olduğu tavsiyesiyle ziyarete gidilmişti. Bu zatı ilk gördüğümde bende güzel intibalar bırakmıştı. Saçı sakalı yerindeydi. Bir terbiyeden geçtiği büyük insanları gördüğü belliydi. Sohbete başladı ama ne sohbet. Arştan kürsten Cenâb-ı Hakkın zatından vs. Biz eve girdiğimizde öğle ezanı okunmuştu. İkindi namazına yarım saat kala büyüğümüz araya girip öğle namazını kılmadıklarını ikaz ederek kendileri de kılmadı iseler birlikte kılmayı teklif ettiler. Zatı muhterem kendisinin de öğleyi kılmadığını ifade ederek sohbete devam etti. Son on beş dakika kaldı. Büyüğümüz yine namazı işaret etmek istedi. Bu sefer bu zat “insan Allah’ın huzurundayken başka bir işe bakar mı? Zaten Cenâb-ı Hakla beraberiz onun huzurundan çıkmak edepsizlik olmaz mı?” deyince büyüğümüz Hâcemiz; “Benim inandığım ilah bana namazı emrediyor. Senin ilahın ne diyor bilemem” şeklinde tepki göstererek hep birlikte bu zatın evinden çıkıp koşa koşa en yakın camide namazımızı kılmıştık. Hiç unutamadığım bu olay benim açımdan Hâcegân fikriyatının, kimi manevi hal zannedilen o vartalarına düşmeden, şeriatı mutahharaya ittibadaki titizlikte ne kadar sağlam temeller üzerine inşa edildiğinin de  bir göstergesi olduğunun kanıtı olmuştur.

Cenabı Hak aklımızı ve kalbimizi sapık fikir ve düşüncelerden muhafaza eylesin. Bizi bize bırakmasın. Kendisini layık-ı veçhiyle zikredenlerden eylesin.

                                                                                                                                                                                                Hâce-i Hâcegân [5]
                                                                                                                                                                                                Vakıf Genel Başkanı

[1] Buhârî, Deavât 67.

[2] Buhârî, Fedâilu’l-Ashâb 9, Humus 6, Nafakaat 6, 7, Deavât 11; Müslim, 80, Hadis No: 2727.

[3] Hadis-i Müsned, IV, 124.

[4] Ali İmran, 191.

[5] Hâce-i Hâcegân: Hâcegân Yolunun Hocası

d. Hâcegân Yolunda Muhasebe

Hâcegân yolunda muhasebe; sözlük anlamında ve kimi kaynaklarda belirtilen kişinin cenneti kazanabilmesi için önden kendisinin iyi veya kötü (günah-sevap) eylemlerinin hesap edilmesi tarzında tarif edilen bir sevap tüccarlığı şeklinde anlaşılmaz. Aksine ortada bir hesap varsa bu hesap işinde ehem olan kişinin Cenâb-ı Hakkın kendisi için yaptıkları karşısında kendisinin neler yapamadığının tespiti ile cennet için değil “cemali bâ kemâl” uğruna Cenâb-ı Hak ile ilişkisinin nasıllığının her an hesap edilmesi işidir. Bu hesap işi için Peygamber Efendimiz ﷺ altı saat belirlemiştir [1] ama bu asgari bir süredir. Üst süre açıktır. Bu manada Hâcegân büyükleri rabıta meselesinde olduğu gibi burada da kişiye bu tarz bir muhasebe için yirmi dört saat bile azdır buyrulmaktadır. Her an Cenâb-ı Hak ile ilişkinin nerede olduğunun hatırlanması işlemi olunca elbette yirmi dört saat bu iş için azdır.

Muhasebe aslında öyle bir ibadettir ki, bir saati bile yetmiş yıl ibadete denk tefekkür ameliyesi içinde yer alır. Yani muhasebenin temel unsurlarından sadece birisidir tefekkür. Tefekkürsüz bir muhasebe düşünülemez. İnsan tefekkürü ile ufkunu genişleterek sığ sevap-günah tüccarlığını aşmalıdır. Eşrefi mahlûk oluşluğunun gereği olarak Hakka muhataplığı ve dünyaya gönderiliş gayesini unutmadan ve her an görmese bile onun kendisini gördüğünü düşünerek, ihsan sırrına ererek bu tarzda bir murakabe yapmalıdır. Muhasebesini bu tefekkür ufkunun üzerine oturtarak müşahede makamına geçilmelidir. Bir şeylere şahitlik başlamalı, böylece irfan mertebesine erme söz konusu olmalıdır. Netice müşahededir. Kişi elbette bu dünyada zahir gözü ile Cenâb-ı Hakkı göremeyecektir. Ancak insan basiret gözüyle, kalp gözüyle Cenâb-ı Hakla iletişim kurmalı, onu görmelidir. Hz. Ali efendimizin buyruğu insana şiar olmalıdır. Ali efendimiz (kv): “ben görmediğim mabuda inanmam” buyurmuşlardı. Ne demek istiyorlardı. Ben tüm azalarımla Cenâb-ı Hakkı görüyorum ve iman ediyorum. Görerek iman ediyorum, buyuruyorlardı. İşte bu görüş için en az altı saat muhasebeye ihtiyaç var değerli kardeşlerim.

Murakabe, muhasebe ve müşahede bu üç kavram bu sebeple çok önem arz etmektedir. Sonuçta ele geçen şeyi Hâcegân büyükleri yine insanın kendisi olarak tanımlamışlardır. İnsan neticede kendisini tanıyor. Nefsini tanıyor. O yüzden Cenâb-ı Peygamber ﷺ; “nefsini bilen rabbini bilir”[2] şeklinde buyurmuşlardır. Bu iş insanın, kendisini çözmesi ile olacak iştir. Başkasıyla veya ötelerin ötesiyle uğraşılacak zaman yoktur.

İnsan Nefsi İle Şirket Kurmalıdır.

Hâcegân büyükleri bu dünyayı bir pazaryeri olarak görmüşler ve insanı bu pazaryerinde nefs ile ticaret yapan bir tüccara benzetmişlerdir. Bu ticaretin kazancı cemali ba kemâldir. Yâni kârı, ebedî saadet, ziyanı da, ondan mahrumiyet olan sonsuz felakettir. İnsanın bu ticarette bir de ortağı bulunmaktadır. Bu ortak da nefstir. İnsan nefsi ile bir şirket kurmalı aradaki hukuku iyi belirlemelidir. Bu ortakla bir yola çıkılmaktadır. Bu ortağın kötü olduğu Kur’an-ı Kerim ve Peygamber Efendimizin ﷺ sözleriyle sabittir. Kişiye ölüm gelinceye kadar bu ortaklık devam edecektir. Öyleyse insan bu ortakla iyi geçinmeyi öğrenmeli ve onunla bir sözleşme imzalamalıdır. Uyulması gereken kuralları baştan tespit etmeli diğer ortak olan nefse izah edilmelidir. Şirketin ana mukavelesi oluşturulmalıdır. Buraya kadar olan kısım İslam’ın ve dini emirlerin yaşanması, ibadetlerin ve tefekkürün yapılması aşamasıdır. İkinci önemli husus murakabe dediğimiz ortakların sözleşmeye uyumunun olup olmadığı hususu iyi izlenmelidir. Murakabenin (kontrol) yerine getirilmesi sonucu, muhasebe dediğimiz hesaplaşma başlamalıdır. Hesaplaşma sonucu sözleşmeye aykırı davranış varsa kötü ortak sözleşmeye aykırılıktan mahkemeye verilmelidir. Neticede mahkemeden mu’âkabet dediğimiz cezâ çıkarsa bu cezayla birlikte mücâhede dediğimiz onunla uğraşma ve muâtebet dediğimiz onu azarlama işleri yapılmalıdır.

Peygamber Efendimizin ve Hâcegân büyüklerinin buyurduğu bu hesaplaşma elbette basit bir iş değildir. İnsan fıtrat itibariyle, nefsine düşkün bir varlık olduğu göz önüne alındığında, hiçbir dış etki olmadan böylesine zorlu bir davranışı sergilemek zannedildiği kadar kolay değildir.

Zira söz konusu olan şey bir hesaplaşmadır ve bu insanın bizatihi kendi kendisiyle yapacağı bir iştir. Böyle bir hesaplaşma belki amellerin en zor olanlarından birisidir. Bu sebeple de büyük cihad olarak adlandırılmaktadır. Zira sair ibadetlerde cenneti arzulama olabildiği için nefse dokunma yoktur. Yine kişinin tefekkürle yaşadığı manevi hazda yine bir nefse dokunuş yoktur. Ancak konu muhasebeye özellikle nefs muhasebesine geldi mi, ortada çok sevimsiz bir durumla karşı karşıya kalınmaktadır. Bu sevimsizlikte insanın, kendi davranışlarını tahlil ederken tam anlamıyla objektifliği yakalayamayacağı açıktır. Bu sebeple yeminli mali müşavirler dediğimiz tarafsız Cenabı Hakka yemin vermiş ehil kamil insana ihtiyaç vardır.

Bu zorluğun başka sebeplerinden birisi de, kontrol edilmesi ve hesaba çekilmesi gereken nefsin, bizatihi Cenâb-ı Hak tarafından yaratılıp teçhiz edilmesinden kaynaklanmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Yusuf (as)’ın lisanıyla, nefsin, insanı sürekli olarak kötülüğe teşvik ettiğine ve onun kötülüğünden kurtulabilmek için kişinin ilâhî yardıma ihtiyaç duyduğuna işaret eder.

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ

“Ben nefsimi temize çıkarmıyorum. Çünkü nefs Rabbimin merhameti olmadıkça kötülüğü emreder şüphesiz Rabbim çok bağışlayan, çok esirgeyendir.”[3]

Âyet-i Kerimenin işaret ettiği açıdan bakıldığında, nefs muhasebesi için insanın kendi iradesi yanında Allah’ın merhametinin de bulunması gerekmektedir. İlâhî rahmet olmadan nefsi hesaba çekmek ve onun zararlarından korunmak mümkün değildir. Dolayısıyla insan, kendisini dizginleme mücadelesinde muvaffak olmak için, ilahi rahmeti celp edecek amellere yönelmekle birlikte Sünnete muvafık ideal bir hayat yaşamaya mecburdur.

Hâcegân büyükleri ilahi rahmeti celbeden amelleri sıralarken bunların en başına “büyüklerle yapılan sohbeti” koymaktadırlar. Allah dostlarıyla yapılan iki dakika sohbetin birçok ibadetten üstün olduğuna işaret ederler. Tıpkı sahabe efendilerimizin üstünlüğü gibi. Efendimizi ﷺ baş gözüyle görmek kişiyi sahabe yapmaktadır. Niçin? Çünkü o hazreti insanın zahirini görmekte de bir hikmet var bir feyz bereket var. Kitaplardan öğrenilemeyecek şeyler var. Sahabe zaten sohbet eden demek değil midir? Kendilerine niçin sahabe denilmiş? Burası bile tefekkür edilse insanı kamile yol vardır. Tabi ki anlayabilene…

Muhteremler, İslam’ı, yüz yüze sohbet ederek öğrenme metodu, geçmişte mi kaldı sizce? Sahabeydi yaşadılar gittiler. Allah selamet versin deyip kitap peşine mi düşeceğiz. Meseleyi fazla uzatmak istemiyorum. Hâcegân yolunu bir cümle ile büyüklerimiz şöyle izah etmişlerdi: “O dem bu dem, O âdem bu âdem”. O yol da, o yolun manevi mirasçısı da, o yolun yolcuları da el an vardır, devam etmektedir. O dem, bugün de Hâcegân geleneğinde devam etmektedir. Onun ﷺ manevi mirasçısı da benzer görevdedir ve benzer hükümdedir. Onlara mülaki olmak bir çok ibadetten evladır. Hele hele nefs muhasebesinde mürşidi kamil, nefsin tüm azgınlığına rağmen onun ıslahı konusunda tam bir uzman hekim gibidir. Konuyla ilgili aşık, şair bir zatın şöyle bir şiir tarzında terennümü vardır: “Hak dostlarıyla sohbet etmişsen dakikateyn, Onlarla yemişsen Lokmateyn, Vacip oldu sana Cenneteyn”. Yani “Hak dostlarıyla iki dakika sohbet etmişsen, onlarla iki lokma yemişsen, Allah’ın izni keremiyle sana iki cennet vacip olur” denilmektedir. Aşığın hali bu. Aşk hali der, geçebilirsiniz ama altında çok derin hakikatleri barındırıyor. Düşünün… artık sıklet çekerse… meselenin altından kalkabilene aşk olsun diyor, meseleyi sizlere havale ediyoruz.

Hadisi şerifte Cenabı Peygamber ﷺ ; “Akıllı şu kimsedir ki, günü dörde ayırıp, birincisinde, yaptıklarını ve yapacaklarını hesap eder. İkincisinde, Allahu Teâlâya münâcât eder, yalvarır. Üçüncüsünde, bir sanatta veya ticârette çalışıp, helâl para kazanır. Dördüncüsünde, istirâhat eder ve mubâh olan şeylerle kendini eğlendirip, haram şeyleri yapmaz ve onlara gitmez” [4] buyurmaktadır. Buradan anlaşılmaktadır ki Muhasebe işleri kişinin hayatının 4/1 ini meşgul etmeli. Günde 6 saat rızık için çalışmalı, 6 saat muhasebe yapmalı, yani insan planlı programlı olmalıdır. Çalışıyoruz ama bunun verimi nedir? faydası nedir? Vatana millete katkısı nedir? daha verimli olabilmek için daha neler yapılabilir. Bunlar da en az çalışmak kadar önemli ve zaman harcanması gereken hususlardır.

Şimdilerde AR-GE diyorlar ya. Araştırma geliştirme çalışmaları. Bu çalışmalara yapılan yatırımlar önceden boşa harcanan zaman ve para gibi gözükürken günümüzde AR-GE yatırımları, sırf bu işte özel adamların istihdamı, şirketlerin, toplumların ve devletlerin gelişmesinin vazgeçilmez unsurları haline gelmiştir.

Tıpkı zahirde olduğu gibi insan manevi aleminde de bir AR-GE çalışması yapması, yaptırması Cenabı peygamber ﷺ tarafından tavsiye edilmektedir. Bu AR-GE’ye günde altı saat ayır buyruluyor. Bu altı saati de nasıl değerlendireceğini de yine sözün sahibinden öğren deniliyor. Zira O ﷺ “beni rabbim terbiye etti”[5] buyurmakta. Kendisinin de terbiye ettikleri ve onların da terbiye ettikleri var. Bu terbiye işinin kıyamete kadar devam edeceği bize hem Cenabı Peygamber ﷺ hem de Hak dostları tarafından müjdelenmiştir.

Mademki altı saatimizi AR-GE ye ayıracağız. Bu altı saat zaman dilimi içinde bu işi başarmış İnsanı Kamille sohbetleşmek, ondan tüyolar almak, taktik almak da dahildir. Günde 6 saat ama hindi gibi tek başına düşünerek geçirilen 6 saat mi? 6 saat ama elinde abur cubur hükmünde sağlıksız ne idiğü belirsiz kafası karışık adamların kitaplarıyla mı? Hayır.

Nasıl Peki?
Tıpkı Nebevi metodla, terbiye edilmiş insanla sohbet ederek, derdimizi, hastalığımızı anlatarak, ondan taktik, tüyo alarak, himmet, dua alarak, manevi enerji alarak, “sadıklarla beraber olun” [6] ayetinin gereğini yerine getirerek bu işi başa çıkarmak.

Kuranı Kerimde, Cenabı Hakka vesilelerle yaklaşın buyrulmaktadır[7]. Bu vesilelerin büyüklerinden birisi de İnsanı Kamildir. Bu sebeple özellikle nefs muhasebesi konusunda yapılması gereken elzem iş, daha önce bu işi yapmış, ustasından öğrenmiş, terbiye edilmiş bir insanı kâmile mülaki olmaktır. İnsan, hesabını kitabını başta da belirttiğimiz gibi yeminli mali müşavir hükmünde olan insanı kâmile götürmelidir. İş ehline götürüldü mü nefs de rahat eder, bizlerde rahat ederiz. Nefsle uğraşmak yerine Cenâb-ı Hakkın gören gözü, tutan eli, işiten kulağı hükmünde bu insanı kâmilin şahsında Cenâb-ı Hakla birlikteliğin hazzını yaşarız.

Bizim ne olduğumuzun önemi yanında kiminle olduğumuzun önemi daha elzemdir. Zira ayeti kerimede: “وكونوا مع الصادقين“, “Ey iman edenler… sadıklarla (istikamet sahibi olanlarla) beraber olun” [8] buyrulmaktadır. Yine hadisi şerifte; “Kötülerle beraber olan iyi neticede kötüdür. İyilerle birlikte olan kötü neticede iyidir” fermanı gereği; sadece iyi olmak yetmemekte, iyilerle birlikte olmamızda istenmektedir.

İşte bu yüzden kişinin bu muhasebe işlemlerinde müflis veya zengin olmasının öneminin yanında muhasebesini iyi tutmuşlarla beraber olması neticeye daha etkilidir. Öyleyse sonuç olarak başlattığımız kampanyayı hatırlatarak;

Haydi İnsan! İnsanı kâmil’e,

Temiz defter, temiz insan, temiz toplum kampanyasına devam diyoruz.

Defterin nasıl olursa olsun gel. Bin defa iflas etmiş olsan da yine gel.

[1] Peygamber Efendimiz ﷺ bir hadisi şeriflerinde; “Akıllı şu kimsedir ki, günü dörde ayırıp, birincisinde, yaptıklarını ve yapacaklarını hesap eder.” Hadis metni için bkz:  İmamı Gazâli, Kıyamet ve Ahiret s.64.

[2] Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, c. 2, s. 262, no: 2532.; Aliyyü’l-Kârî, Mirkâtü’l-Mefâtih, c. 1, s. 152.; İmam Mâverdî, Edebü’d-Dünya ve’d-Din.; Ebû Talib el-Mekkî, Kûtü’l-Kulûb, c. 2, S. 68-80.

[3] Yusuf Suresi, 53. Ayet.

[4] İmamı Gazâli, Kıyamet ve Ahiret s.64.

[5] El-Münâvî, Feyzu’l-Kadîr, 1/224-225.; Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ 1/72.

[6] Tevbe Suresi, 119. Ayet.

[7] Maide Suresi, 35. Ayet: “O’na (cc) yaklaşmak hususunda vesile arayın”

[8] Tevbe Suresi, 119. Ayet.

bbb. Nefsin Hakikati

İnsanın ilk yaratılma isteği zuhura geldiğinde melekler “yarabbi yeryüzünde fesat çıkaracak, kan dökecek kişiler mi yaratıyorsun” biz sana yetmiyor muyuz? Sualini sordular. Cenâb-ı Hak “Ben sizin bilmediklerinizi bilirim”[1] buyurdu. Yani “siz susun, benim işime karışmayın” buyurdu. Meleklerde nefs bulunmadığı için Allah’a ibadetle günleri geçmektedir. İnsanın nefsinin mahiyetine vakıf oldukları için bu soruyu sormuşlardı.

İnsan nefsini tanıdı mı, haddini ve hududunu bilir, rabbini bilir. İnsan nefsini tanımadı mı, bu sefer hadsizleşir taki kendini ilah sanma cüretkarlığına kadar gider. Kendisini ilah sanma cüretkarlığı nerden gelir. Çünkü Cenabı Hak insanı ahseni takvim yani mükemmel bir şeklde yaratmıştır. Kendinden özellikler koymuştur insana. Kendisi (cc) basiirdir, insan da basardır, görücüdür. Kendisi (cc) işiticidir, insan da işitir ve diğer hasletleri siz düşünün.

Aslında nefsin yaratılışı, insanın ilahlık iddiasında bulunmaması içindir. Cenâb-ı Peygamber ﷺ ; “eğer siz hiç günah işlemeseydiniz Allah (cc) sizin hepinizi helak eder günah işleyen bir topluluk yaratırdı”[2] buyurmaktadır. İnsan nefsle birlikte büyüklenme, kendini ilah görme cüretkarlığını bırakır. Haddini bilir. Nefs, insanın ne kadar büyük olduğunun perdesidir. İnsan nefsi, gerçekten doğru okuyabilirse bu durum perde olmaktan çıkar ve insanı illiyyine götürür. Ancak insan bu nefsin arzularına esir olursa hayvanlardan da daha aşağılara düşeceğini yine Kur’an bizlere bildirmektedir[3].

Öyleyse nefs; Cenâb-ı Hakkın ilahlığını kimseye bırakmadığının ispat vesilesi olarak insana verilmiştir. İnsan doğmadan önce nefsle tanıştığı gibi ölene kadar onunla yaşamaya mahkûm ve mecburdur. Ölümden sonrası için Cenâb-ı Hakkın iradesi bu yönde değildir.

Hâcegân pirleri, böylesi muazzam ve donanımlı yaratılan nefsle mücadelede değişik yöntemler geliştirmişlerdir. Önce nefsin çerçevesi çizilmektedir. Yani nefsin, Cenâb-ı Hakkın emri ilahisi olduğu, Şems suresinde belirtildiği üzere “fucuru” Hakkın ilhamıyla insana yönelttiği, karşı karşıya kalınan varlığın ne kadar güçlü olduğu izah edilir. Nefsin yüzde yüz yok edilmesinin mümkün olmadığı belirtilir. Zira böylesi bir durum istenmemektedir. Yukarıda belirttiğimiz hadisi şerifte, nefsine hiç uymamış bir topluluk olsaydı Allah onları helak eder nefsine uyan (günah işleyen) topluluk yaratırdı buyrulmaktadır. Hâcegân yolunda yapılan şey nefsle meşguliyet değil Cenâb-ı Hakkın kendisiyle meşgul olunmaktır.

Hâcegân pirleri, nefs ve onunla muhasebe ve mücadelede önemli çözüm yolu bulmuşlardır. Kişi zamanını Cenâb-ı Hakkın kendisiyle meşgul etmeli. Nefsle uğraşmaya zaman bırakmamalı. Yani kişi yirmi dört saatini Cenâb-ı Hakkın ve Cenâb-ı Peygamberimizin ﷺ  emri ilahisi ile geçirmeli. Başka bir anlatımla nefsi bu meşguliyetten bıkıp bu kişiyi bırakıp terk etmelidir. Hâcegân yolunda insan Cenâb-ı Hakla ve Efendimizin ﷺ sünnetiyle meşgul sahih yolcularla beraber oldukça, mesaisini Hâcegân yolunun esaslarına harcadıkça nefsi kişiden sıkılıp kaçması söz konusu olmaktadır. Nefsin tamamen ortadan kalkması amaç edinmemekte ancak nefsin oyununa gelindiğinde de zaman kaybetmeksizin tevbe ile yine Cenâb-ı Hakkın kapısına koşuş öğretilmektedir.

Nefs, Kömür Gibidir.

Hâcegân büyükleri nefsi kömüre benzetmişlerdir. İbadetleri ve taatleri, her türlü dini faaliyetleri ise suya teşbih etmişlerdir. İnsan ne kadar ibadet ederse etsin ne kadar namaz kılar, oruç tutarsa tutsun veya riyazat yaparsa yapsın, kömürün yıkanması misali kendisinden bir siyahlık akmaktadır. Ancak yine kömür, kömür olmaya devam etmektedir. İste Hâcegân büyükleri meseleye böyle bakarak nefsle mücadelede ateşi tavsiye etmişlerdir. Yani nefs kömürünü ateşe at, öyle bir yansın ki, kül olup mahiyet değiştirsin. Kitaplarda nefsin bahsedilen dereceleri aşama aşama hızla bu yöntemle geçilsin buyrulmaktadır. İşte bu ateş sevgi ateşidir, ocağı da İnsanı Kâmil ocağıdır. İnsanı kâmilin Cenâb-ı Hakka ve kâinat güneşi Efendimize ﷺ olan sevgisinden mütevellit ocaktır. İnsan nefsini, insanı kâmilin ocağının yanına koydu mu o ateş ister istemez yanındaki kömüre de sirayet edecek ve insanda da bir yangın başlayacaktır. Bu yüzden din büyüklerimiz “İslâmı” affedersiniz “uyuzlu keçiye” benzetmişlerdir. Hemen uyuzunu yanındakine bulaştırır buyurmuşlardır. İnsanı kâmil de ateşini yanındakine hissettirmektedir. Zaten Nefs de kömür misalinde olduğu gibi yanıcı bir madde olarak yaratılmıştır. Bu yangında biraz insanın canı acımaktadır. Ancak yıllarca sürecek nefs mücedelesi düşünüldüğünde çok kestirme bir yoldur. Hâcegân yolunda bu yüzden nefs ve nefsin meratipleri üzerinde çokça durulmamıştır.

Kül olan nefsin içinde ateş tamamen sönmemektedir. En ufak bir rüzgârda yeniden kor haline gelmektedir. İşte bu aşamada kişi, nefsini kontrol altına almayı başarmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki nefs tamamen yok olmamıştır. Mahiyet değiştirmekle birlikte gevşek kalınan noktalarda kendini göstermektedir. Bu aşamadan sonra yüzde yüz nefse hâkim olunmuş denilmemektedir. Ancak mahiyet değiştiği için kişinin yapacağı şey sadece nefse isyan halinde küçük bir rüzgâr çıkarmaktır. Nasıl ki küllenmiş köz en ufak bir rüzgârda kızarmakta kor halini almakta ise yapılacak basit yöntemlerle nefs kor halini alacak ve sesini kesecektir. Neticede ilahi emre muttasıl olacaktır. Kimi zaman nefs galip gelse de kişi zaman kaybetmeden tövbesini yapacak ve Hakka koşacaktır.

Hâcegân pirleri mahiyet değiştirmiş nefsin farklı şekillerde insanı aldatmak istediğine işaret etmektedirler. Birçok veli derecesine ulaşmış kişileri bile aldatabileceğine dikkat çekerek bu konuda rehavete kapılmaması gerektiği tavsiye edilmiştir. Anlayış meselesinde sıklıkla vurguladığımız bir mesele vardı. İnsan hangi aşamaya gelirse gelsin, geldiği aşamayı daha önce o aşamadan geçmiş kâmil âlim zatlarla çek etmelidir. Bugün inanan insanların içinde bulunduğu en önemli zaaflardan birisi de budur.

Kişi Nefsiyle Mücadelede Geldiği Yeri Çek Etmelidir. 

Muhasebe kavramı üzerinde dururken bunun nefs muhasebesi olduğunu belirtmiştik. Herkes küçük veya büyük ölçekli bir işletmeyle muhatap olmuştur. İşletmelerde gelirler ve giderler hesaplanır. Ne kazanmışız? Ne kadar gider var? Ortada kâr var mı? Yoksa zararda mıyız? Bu işleme biz muhasebe işlemleri diyoruz. Şirketlerin veya işletmelerin en önem verdikleri bölümdür. Bazı işletmeler büyüklük durumuna göre özel muhasebeciler tutarlar. Bazıları önce bir ön muhasebe tutarlar. Sonra tüm tutulan hesaplar bir mali müşavire götürülür. Hesabın büyüklüğüne göre ehliyetli kişilere götürülür. Niçin? Aman ortada bir yanlışlık olmasın zarar olmasın, kâr edelim, iflas etmeyelim diye.

İnsan tabir caizse kendi işletmesinin günah ve sevaplarının muhasebesini tutuyor. Kendi kendine diyor ki “vallahi senden kârlısı yok” senin bu gidişin iyi diyor. Sonra devlet tarafından bir denetim yapılıyor. Büyük cezalar geliyor insana. İşte insan denen işletme önce kendi muhasebesini elbette tutmalı ancak bu defteri, işletmenin hayrı için, kârda mı? Yoksa zararda mı? Kanunlara ve nizamlara aykırı bir durum var mı? Diye yeminli mali müşavirlere de göstermelidir. Kişinin tüm mevzuatı bilmesi beklenemez. İnsan bunu bilmeli ve hesabını, kitabını bilene götürmelidir.

İşte insanı kâmil de bu örnekteki yeminli mali müşavir gibidir. Cenâb-ı Haktan görev almış yemin etmişlerdir. Kendisine getirilen hesabı kitabı, Allah’ın kitabına ve Resulün sünnetine göre denetleyecektir. Bugün Müslümanlara habire Cenâb-ı Haktan ceza geliyorsa, iki yakamız bir araya gelmiyorsa bunun sebebi işlerimizi güçlerimizi muhasebemizi Allah dostu müşavirler ile çek ettirmeyişimizden, onlarla istişare etmeyişimizdendir.

Bugün Türkiye’de güzel şeyler olmaktadır. Din düşmanlarının ve yerli işbirlikçilerinin Müslümanlar üzerinde oynadıkları oyunlar bir bir deşifre olmaktadır. Ancak aldanmayalım ki bu mesele bizim hesabımızın kitabımızın doğruluğundandır. Mesele iyi anlaşılmalıdır. Karşı taraf cami duvarına bevletmeye kalkıştı, bu yüzden Hakkın tokatını yemektedir. Yoksa bizim yaptığımız iyi bir amale veya bizim düştüğümüz mazlumiyete bakılmamıştır. Bu meseleyi nerden biliyorsunuz diyebilirsiniz. Cevabımız çok basit biz her meselemizi ehline götürüyor oradan çek edip onay alıyoruz.

Meselesini çek ettirmeyen o kadar insan var ki, belki nefsiyle mücadele edip bir yere gelmiş, Allah için çok şeyler yaptığını iddia eden, şu defteri kebirini bir bilirkişiye götürelim bakalım ne rapor verecek. Bizim aldanmışlığımız burada değerli arkadaşlar. Tabir caizse düşülen yer burası kalkılması gereken yer de burası olmalıdır.

Büyüklerden Mevlana Halid efendimiz Hindistanda manevi bir toplantıda bir hint fakiri ile karşılaşır. Hint fakiri Müslüman değildir. Mevlana Halid efendimiz çok şaşırır bu duruma ve bu zatla sohbete dalar. Kendisine bu mertebeye nasıl geldiğini sorar. Hint fakiri de nefsine muhalefet ettiğini, nefsi kendisine ne söylerse zıddını yaptığını, bu işe bir ömrünü verdiğini, Allah’ın kendisine böyle manevi kapılar ihsan ettiğini söyler. Mevlana Halid efendimiz İslâmdan bahsederler. Ve bu zatı İslâma davet ederler. Zaat bana biraz müsaade et der ve müsaade isterler. Kısa zaman sonra Mevlana Halid efendimize dönerek senin bahsettiğin din el hak doğrudur. Ben Müslüman olmak istiyorum der. Mevlana Halid efendimiz bu zata İslâmı tarif eder ve kelime-i şahadet getirerek Müslüman olur. Ancak Mevlana Halid efendimiz, neden biraz düşünmek için müsaade istediğini bu zata sorarlar. Bu zatın verdiği cevap manidardır. Ben senin teklifini nefsime götürdüm. Nefsim kabul etmedi. Kabul etmediği gibi direnç gösterdi. Dedi ki sen Müslüman olursan sendeki tüm bu hallerin gider. Yıllardır çalışmayla elde ettiğin kerametlerin kaybolur. Baktım ki çok güçlü muhalefet var. Ben de her ne pahasına olursa olsun kabul edeceğimi söyledim ve kararımı verdim derler. Bunun üzerine bu durum Cenâb-ı Hakkın çok hoşuna gider bu zatın nefsle mücadele sonucu elde ettiği tüm kerametlerin devam etmesini emir buyurur. Bu zat bu olaydan sonra zamanın kutbu olur.

Evet, bizler de geldiğimiz yeri kaybedeceğiz korkusuyla defterlerimizi bir türlü dini müşavirlere götürmüyoruz. Aslında bizde biliyoruz. Götürürsek çok eksik çıkacak. Kendi oluşturduğumuz balonun havası sönecek. Konunun başında nefs kelimesinin kelime anlamının “bir şeyin havasını almak” olduğunu belirtmiştik. Bizde oluşturduğumuz bu sahte balonların havasını aldırmak için daha ne kadar bekleyeceğiz. Hani kampanyalar oluşturuluyor ya; “Haydi çocuklar aşıya”, “haydi kızlar okula” diye.

Biz de bir kampanya başlatmak istiyoruz. “Haydi, insan, İnsanı Kamile”, “Temiz defter, temiz insan, temiz toplum” kampanyası. Tuttuğumuz tüm gayri resmi muhasebelere son verelim. Tüm defterlerimizi incelemeye açalım. Tüm işlerimizi resmi (mevzuata uygun) yollardan yapalım.

Yaşasın resmiyet, Yaşasın İslâmiyet.

[1] Bakara Suresi 30. Ayetinde: “Rabbin meleklere “Ben yeryüzünde bir halife var edeceğim” demişti; melekler, “Orada bozgunculuk yapacak, kanlar akıtacak birini mi var edeceksin? Oysa biz Seni överek yüceltiyor ve Seni devamlı takdis ediyoruz” dediler; Allah “Ben şüphesiz sizin bilmediklerinizi bilirim” dedi”.  Bkz: https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=2&ayet=30

[2] Müslim, Tevbe, 9-11

[3] Araf Suresi 179. Ayet: “Andolsun biz, cinler ve insanlardan, kalpleri olup da bunlarla anlamayan, gözleri olup da bunlarla görmeyen, kulakları olup da bunlarla işitmeyen birçoklarını cehennem için var ettik. İşte bunlar hayvanlar gibi, hatta daha da aşağıdadırlar. İşte bunlar gafillerin ta kendileridir.”

a. Terim Tanım:

Muhasebe sözlükte; hesaplaşma, karşılıklı hesap görme, hesap işleriyle uğraşma, hesapların bütünü, hesap işlerinin yürütüldüğü yer olarak tanımlanmaktadır[1].

Kaynaklara baktığımızda kişinin gün içerisinde işlediği kötü veya iyi fiillerin bir son durumunu çıkarmak. Yapılan günahlar ile işlenen sevapların hesap edilmesi işlemleri ve bu işlemler neticesinde iyi dediğimiz sevaba sebep olan amellerin fazlalığı halinde Hakkın hoşnutluğunun ve dolasıyla cennetin kazanılması, kötü fiillerin fazlalığı halinde cehennem şeklinde gidilecek yerin tespiti amacına yönelik olarak insanın bu tarz fiillerini tartması, ölçmesi ameliyesi gibi tanımlarla karşılaşılmaktadır.

Muhasebeden kasıt nefs muhasebesidir. Nefs muhasebesi, üç temel saç ayağı üzerine kurulmuştur. Üç temel kavramın bilinmesi gerekmektedir. Bunlardan birincisi akıl, ikincisi kalp ve üçüncüsü nefsdir. Akıl ve kalp kavramlarını işlemiştik. Nefs konusu da detaylıca burada incelenecektir.

b. Kur’an ve Sünnette Muhasebe

Kur’an-ı kerimde muhasebeyle ilgili olarak Cenâb-ı Hak; “Biz, kıyamet günü için adalet terazileri kurarız; artık kimseye hiçbir şekilde haksızlık edilmez. Yapılan, bir hardal tanesi kadar dahi olsa, onu getirir ortaya koyarız. Hesap görücü olarak biz yeteriz[2]” buyurmaktadır.

Peygamber Efendimiz ﷺ bir hadisi şeriflerinde; “Hesaba çekilmeden evvel kendi nefsinizi hesaba çekiniz! En büyük düşmanınız olan nefs ve şeytanın şerrinden Allah’a sığınınız![3]” buyurmuşlardır. Yine başka bir hadisi şerifte Cenâb-ı Peygamber ﷺ ; Akıllı şu kimsedir ki, günü dörde ayırıp, birincisinde, yaptıklarını ve yapacaklarını hesap eder. İkincisinde, Allahü Teâlâya münâcât eder, yalvarır. Üçüncüsünde, bir sanatta veya ticârette çalışıp, helâl para kazanır. Dördüncüsünde, istirâhat eder ve mubâh olan şeylerle kendini eğlendirip, haram şeyleri yapmaz ve onlara gitmez”[4]buyurmaktadır.

Ayeti kerime ve hadisi şeriflerden de anlaşılacağı üzere gerçek muhasebe ahiret yurdunda yapılacaktır. Gerçek hesaplaşma orada olacaktır. Ancak Cenâb-ı Peygamberin ﷺ buyurduğu gibi bu dünyada o gerçek hesaplaşmaya gitmeden önce biz de kendimizle hesaplaşalım. Yine hadisi şerifte bir günün dörde ayrılması ve dört parçadan birinin muhasebe işlemleri ile iştigal edilmesi istenmektedir. Çok enteresandır. Bir günün yirmi dört saat olduğunu düşündüğümüzde altı saat muhasebeye ayrılması istenmektedir.

Öyleyse nedir bu muhasebe ki günün altı saatinin buna ayrılması istenmektedir. Diğer üç adet altı saatlik dilimlere tekrar baktığımızda; 2. altı saatte Cenâb-ı Hakka dua ve yakarış, 3. altı saatte bir sanat ve ticaret ile iştigal ile helal para kazanma, 4. altı saatte istirahat ve mubah şeylerle iştigal.

Heyhat! Yaşadığımız yirmi dört saat ile hadisi şerifte tavsiye edilen programa bakınız. Geçim derdine düşmüş şu insanlığın günde kaç saat dünya için çalıştığımızı bir düşünelim. Bugün İş Kanunlarına göre resmi çalışma süresi günde sekiz saat ve günde bilmem kaç saat fazla mesai. Bunlar maaşla çalışan insanlarımız. Ya serbest ticaret erbabı. Onlara yirmi dört saat bile az gelmekte. Geldiğimiz durum bu sevgili arkadaşlar. Kendi yaşadığım ve ömrüm boyunca unutmadığım öğrencilik yılları hatırımıza geldi.

Fakülte yıllarında vize ve finallerin de içerisinde olduğu ikişer, üçer aylık dönemde ders çalışma planları yapardık. Okuduğumuz bölüm biraz ağır olunca bir dersin en az dört veya beş ciltlik kitabı, dört bin veya beş bin sayfalık dersleri olurdu. Günü yirmi dört saat üzerinden hesap ederek, iki saati yemek ibadet ve günlük sair ihtiyaçlara, dört saati uykuya, geriye kalan on sekiz saatini ders çalışmaya ayırmıştık. Masamızda saat olurdu. Bu programa harfiyen üç ay devam edilirdi. Diğer bölümlerde okuyan arkadaşlar bizi etüt salonlarında meraktan ziyaret ederlerdi. Siz ne yapıyorsunuz. Siz insan mısınız diye. Allah Resulünün ﷺ muazzam programını görünce bizim yaptığımız ve tam on sekiz saatini yılmadan bıkmadan ders çalışmaya ayırdığımız o günler hatırıma geldi.

c. Nefs ve Onun Muhasebesi

aa. Nefs kavramı

aaa. Terim Tanım

Nefs kelimesi; Arapça “n-f-s” “نفس” kökeninden gelmektedir. Anlamı ise her ne suretle olursa olsun havanın çıkışı şeklinde tercüme edilmektedir. Rüzgâr ve soluk içinde bu kelime kullanılmaktadır. Teneffüs, soluğun göğüsten çıkmasına denilir. İnsanı rahatlatan rüzgâra da aynı isim verilir. Hadisteki “Rüzgâra sövmeyiniz, çünkü o Rahman’ın nefesindendir”[5] ifadesindeki nefes de bu türdendir.

İşte bu kökten türeyen nefs, lügatte önce kan manasına kullanılmıştır. Hayızlı kadına “nüfesâ’”, lohusalığa “nifas” denmesi bu yüzdendir.  Kimi yerlerde canlılığı temsil ettiği için can ve hayat manasında da kullanılmaktadır. Can ve hayatı sağlayan, manevi hayatın kaynağı olan “ruh” ve maddi hayatın kaynağı olan “kalp” manasında da kullanıldığı görülmektedir. Nefs, semantik süreçlerden geçerek en geniş anlamıyla “bir şeyin kendisi, zatı” olarak tanımlanmaktadır.

Kur’an ve Sünnete bakıldığında ıstılahi olarak nefsin genel geçer tek bir tanımının olmadığı görülmektedir. Çoğu İslâm âlimlerinin yaptığı ortak tanımlara bakıldığında “kendi kendinin farkında olan zat” ve “ben idrakine sahip olan kendinde varlık” şeklinde tanımlandığı görülmektedir. Bu ıstılahi anlam bizi şuurlu bir varlıkla karşı karşıya bırakmaktadır. Demek ki nefs, bizim dinimizde “şuurlu” bir varlıktır. Kur’an’daki kullanımlara baktığımızda da bu çerçevenin korunduğu görülmektedir.

Kur’anı kerim’de nefs kelimesinin geçtiği 267 ayet incelendiğinde nefs kelimesinin genel olarak yedi ayrı manada kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bunlardan 1.“Kalp” anlamına (17:25).  2. “İnsan” anlamına (91:8; 5:32); 3.“Millet/ümmet” anlamına (4:29; 24:61); 4. “Tür/cins” anlamına (9:128); 5. “Can/hayat” ve “ruh” anlamına (6:93; 39:42).; 6. “Öteki, yekdiğeri” anlamına (2:85).; 7. “Yakınlık” (4:44) anlamlarında kullanılanları örnek olarak verebiliriz.

Ancak Kur’an’daki ilgili ayetlerden anlıyoruz ki nefs, genel olarak insanın kendisi, insanı insan yapan öz olarak kullanılmaktadır. Bu özün niteliklerini Şems suresi bize şu şekilde haber vermektedir: “فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا” “Andolsun nefse, takvasını ve fücurunu ilham edene“[6]. Bu ayetten, Rabbimizin bütün nefslere (insanlara) fücur ve takva ilham ettiğini öğreniyoruz. İlham vurgusu; şuur dışında, insan iradesi dışında yaratıcının iyi ve kötü eğilimler yerleştirdiğini ifade eder.

Hâcegân pirleri nefsin insan bedeniyle ilişkili olduğunu ifade etmekle beraber daha çok insanın bedeninden başka bir şey olduğunu hatta bedenin dünyaya gelmeden önce nefsin yaratıldığı işaret edilmiştir. İlk yaratılan varlıklardan olan akıl, ruh ve nefs üçlüsü üzerinde sıklıkla durmuşlardır. Ruhun Cenâb-ı Haktan bir nefha olduğu, insan ruhunun Cenâb-ı Hakla bağlantısı kadar Efendimizle ﷺ  de bir bağlantısına işaret etmişlerdir. İnsanın zahir bedeninin Hz.Ademin sülbünden gelmekle beraber onun fotokopisi gibi algılanmakta bunun yanında mesele maneviyat cephesine gelindiğinde de her şeyin Cenâb-ı Hakla, Efendimiz ﷺ arasında geçtiği beyan edilmiştir. İlk yaratılanın Efendimizin ﷺ ruhu olduğunu ve diğer ruhların da O ﷺ nun ruhunun parçacıkları şeklindeki tarifle tüm insanlığın ruhlarının Peygamber Efendimizin ﷺ ruhundan oluşturulduğu beyan buyurulmuştur.

Bunun yanında nefs de eskidir, kadimdir. Ruhtan sonra yaratılmıştır. Cenâb-ı Hakkın emri ile yaratıldığı için Hâcegân pirleri tabiri caizse nefsin kuvvetini kimi yerde ruhun kuvveti ile eşdeğer olduğunu ifade ederek bu durumun sebebini de yine Cenâb-ı Hakkın muradı ilahisine bağlamışlardır.

Bu üçlü yani akıl, ruh ve nefs, insan dediğimiz sırlı kişiliğin bileşenlerini oluşturmaktadır. Daha sonra bu bileşen doğumla insan bedeni içerisine hapsedilerek yoğun, kutlu, ahseni takvim bir hale bürünmektedir. Yani Cenâb-ı Hakkın muradı ilahisi zuhur etmiş olmaktadır. İnsanın zahir oluşu bu nedenle çok önemlidir. Oysa İnsan denen varlığın hikâyesi çok önceleri başlamaktadır. Dünyaya gönderilmesine karar verilen başka bir anlatımla yaratılmasına karar verilen kişiler önce büyüklerimizin bize beyan buyurduğu âlemi ervahta toplanmış Cenâb-ı Hakla ilk mülakatları orada olmuştur. Bu mülakatta insanın yanında aklı, ruhu ve nefsi de bulunmaktaydı. İlk imtihan da orada başlamıştır. İlk nefsle tanışma ilk nefsin oyununa geliş, ilk Cenâb-ı Hakkın insana verdiği manevi donanımla tanış, ilk muhakeme, ilk muhasebe…

Cenâb-ı Hak “ben sizin rabbiniz değil miyim?”[7] sualinde, insan kendi donanımlarına bu meseleyi götürdü. Nefsi, şems suresinde beyan buyrulduğu gibi kendisine düşen görevi yaptı ve “hayır” yanıtını verdi. Ruhu ise Cenâb-ı Hakka, maşuku diye baktı. Ondan henüz ayrılmamıştı. Tarifsiz bir haldeydi. “Kalü bela”, binlerce “kalu bela” yanıtı veriyordu. Akıl, ilahi emiri algılayıp “vicdan” teknesinde ilk muhakemesini ve muhasebesini yaptı. Orada kimi insanlar nefsin sesine kulak vermedi. Onu tanıdı, ruhun sesiyle muhakeme ve muhasebe sonucu vicdanında oluşan sese kulak vererek “kalu bela” dediler. “Evet, Yarabbi” diyerek secdeye kapıldılar. Bu kişiler salihler defterine yazıldı. Kimi insanlar nefslerinden gelen sese kapılarak secdeye gidemediler, küfrü seçtiler şakiler defterine yazıldılar. Kimileri nefslerine az da olsa haklılık payesi biçtiler, secdeye zorsuna zorsuna gittiler, münafık veya fâsık gurubuna yazıldılar. Hâsılı insanın nefsi yalnızca bedeni varlığı olmayıp, insanı insan yapan ilahi kudretin emriyle teşekkül etmiş muazzam bir varlıktır.

[1] TDK., https://sozluk.gov.tr/

[2] Enbiya, 47.

[3] Tirmizi, Kıyame 25

[4] İmamı Gazâli, Kıyamet ve Ahiret s.64.

[5] Beyhakî, el-Esmâ ve’s-Sıfât, II/392; El-Hâkim en-Neysâbûrî, el-Mustedrek, II/272.

[6] Şems Suresi 8. Ayetinde: “ فَاَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوٰيهَاۙۖ ;   “Fe-elhemehâ fücûrahâ ve takvâhâ” : “ Nefse ve … ona fücuru (kötülük duygusunu) ve takvasını ilham edene andolsun ki…”; Bkz: https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=91&ayet=8

[7] Araf Suresi 172. Ayetinde; “Hani Rabbin (ezelde) Âdemoğullarının sulplerinden zürriyetlerini almış, onları kendilerine karşı şahit tutarak, “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” demişti. Onlar da, “Evet, şahit olduk (ki Rabbimizsin)” demişlerdi. Böyle yapmamız kıyamet günü, “Biz bundan habersizdik” dememeniz içindir”; Bkz: https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=7&ayet=172

Koca koca kayaları hareket ettirip deviren altındaki küçük çakıl taşı değil midir?

“Siz atmadınız, Allah (cc) attı”[1] ayeti celilesi gereğince bu işi HAMAS yapmadı, Allah (cc) yaptı, desem nasıl karşılarsınız?

Biraz değişik geldi… ağır oldu… kafa mı buluyorsun bizimle gibi homurdanmaları duyar gibi oluyorum. Peki, İsrail Gazzeyi işgale bahane bulmak için yaptırdı; İran gaz verdi, bu gaz ile Hamas yaptı sonra İran da Hamas’ı sattı; Hamas’ın bizatihi kendisi yaptı vs… denilince oluyor da bizim dediğimiz neden ihtimallerden birisi olmuyor?

Malum, imanın şartlarından birisi de “hayrihi ve şerrihi min Allahu teala” dır. Yani hayır da şer de Allah’tandır. Hayrı ve şerri yaratan ve neyin hayır veya şer olduğunu bilen Allah’tır (cc).

Neden İnsan Allah’ın (cc) dediklerini düz, yorumsuz olduğu gibi anlamak istemez. Gelin meseleleri bir de düz, yorum katmadan bizim dediğimiz ihtimalden / pencereden bakalım: “Hamas yapmadı, Allah (cc) yaptı /rdı”.

Niçin mi?

Yenidünya düzeni diye yutturulan bu zulüm düzeninin ipini çekmek için. Sahte riyakâr ABD, Batı, Hindu, yamyam bilmem ne belanın gerçek yüzünü gözümüze sokmak için. Filistinli kardeşlerimizin çilesinin artık dolduğunun işaret fişeği için…  birbirini teyit eden gerekçeleri sıralamak mümkündür.

Daha da anlaşılamamış ise daha fasih lisan ile ifade edelim. Mademki bu dünyaya imtihan için geldik, Cenabı Hak, imtihan için yaptı desek ne dersiniz? Buraya itiraz gelmeyeceğini düşünüyoruz.

Olaya bizim ihtimalden / pencereden bakıldığında kazananların ve kaybedenlerin farklılık gösterdiği görülür. Bu sebeple kimlerin kazanıp kimlerin kaybettiğini anlamak meseleyi anlamak olacaktır. Hem olayın iyi anlaşılması hem de kayıtlara geçmesi açısından kaybedenleri ve kazananları buraya not düşüyoruz.

Kazananlar;

• Filistinli, anne karnındaki bebekler dâhil şehit çocuklar kazandı. Ebedi ahiret yurdunda Resullerle ve Nebilerle cennetle müjdelendi.

• Filistinli şehit anne kazandı, Cenabı Hak ayakaltına koyduğu cennetine ve zatına biran önce kavuşmasını diledi. Zira onun imanını ve teslimiyetini çok sevdi. Sivrisinek kanadı kadar değer vermediği dünya ve içindeki riyakâr insanlarla daha fazla aynı yerde tutmak istemedi.

• Filistinli şehit baba kazandı, zira imanı gereği, eşinden ve çocuklarından önce şehit olmuştu. Babaydı. Rabbisine imanının gereğini yaptı. Müjdeyi en önce o almıştı. Filistin’in çilesinin bittiğinin müjdesi idi bu. Zamanı gelmişti. Özgürdü zira Rabbisinden başkasına itaati yoktu. Örnekti, şehadette de örnek oldu. Önden giden oldu.

• Filistinli mücahid kardeşim kazandı. Rabbisi ondan razı o da Rabbisinden razıydı. Korkusuzdu. Cesurca tankların, bombaların üzerine atılıyordu ancak Rabbisi ona henüz değil. Sizi tüm dünyanın gözüne sokacağım. Güçlü olanın değil imanı olanın kazanacağını göstereceğim, “iman varsa imkân var, Allah’ımız yoksa hiçbir şeyimiz yok” duruşunuzu abideleştireceğim dedirtiyordu. Mücahidim canını Hakka arz ediyor, Allah (cc) büyük bir keyifle “ben senden razıyım ve seninleyim” deyip ibreti âlem için onlara ölümsüzlüğü bahşediyordu. Şehid sevabıyla beraber ölümlerine müsaade etmiyor kırk canlı gibi ortada savaşa devam ediyorlardı.

• Diğer bir kazanan ise dünyanın neresinde olursa olsun. Eliyle, (bizzat cihada katılan, yardım eden, yardım gönderen, boykot eden, boykota katılan), diliyle (zulmü haykıran, zalime diliyle karşı duran, yazan, çizen vs) veya en az kalbiyle buğzeden içi parçalanan, Müslüman kardeşim.

• Yine insanlığın gereği olarak; sahte, ikiyüzlü, teşkilatlara, devletlere, yöneticilere hâsılı zalime ve zulme destek verene karşı gösteri yapan henüz Müslüman olmamış insan kardeşlerimiz. Rabbim onlara bu vesileyle hidayeti nasip eylesin.

Bu minval üzere bu olayın kazananlarını çoğalmak mümkündür.

Kaybedenlere bakacak olursak;

• Siyonizm, ABD, Batı, BM, AB ve bilcümle insan haklarına dayalı teşkilatlar kaybediyor zira dünyanın gözü önünde canlı yayınlarda “soykırım suçu “işleniyor, ses yok. Riyakârlıklar diz boyu.

• İnsan görünümlü, hayvanlardan da aşağı olan güruhlar kaybediyor zira Allah’ın söz verdiği vaade doğru yol alıyorlar. Tüm gemilerini, füzelerini, bombalarını alıp geldiler. Hayvandan daha aşağı halleriyle içlerini dışa vurdular. Kendilerine vadedilen cezaya layık olduklarını gösterdiler[2].

• Diğer bir kaybeden güruh; adı soyadı İslam olan, şeriat olan, cümle teşkilatlar cemiyetler (İslam İşbirliği, Arap Birliği, İslam Cumhuriyetleri, şeriatın hâkim olduğu iddiasında olunan beldeler vs). Zira İslam ve din adına oynanan tiyatroyu HAMAS’ın küçük bir çakıl taşı yerle yeksan eyledi.

• Yine “uçan kaçan sözde şeyhler”in bir türlü uçamamaları ve asıp kesen bilumum zevatın “lay lay lom” hiçbir şey yokmuş gibi Gazzeye kör ve sağır oluşları; “ılımlı, tatlı su Müslümanları”, “sevelim sevilelim” şiarını yanlış anlayıp böyle zamanlarda dahi insanları bu sözlerle uyutan din tacirleri ve din adına ortaya çıkmış güruhlar kaybediyor. Zira bunca zulme, bunca katle rağmen ayeti kerimede buyrulan “emrolunduğun gibi dosdoğru ol” emrini yerine getiremeyen hadisi şerifte buyrulan; “elle düzeltemiyorsan dille söyle, dille de düzeltemiyorsan bari buğzet, buğz; imanın en zayıf olanıdır”[3] hükmü gereğince buğzunu bile gösteremeyen güruh… Ne oldu size?

Olanı özetle tekrar edip yazıyı kapatalım:

Hamas küçük bir çakıl taşı attı ve kurulan devasa bil cümle düzenler çatırdadı. Daha neler oldu neler, bir bilseniz…

Dedik ya ayeti kerime öyle buyuruyor: “onu sen atmadın biz attık”[4] (Enfal 17).

                            Vakıf Genel Başkanı

[1] Enfal Suresi 17. Ayet: “Onları siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü ve attığın zaman sen atmadın, fakat Allah attı ve böylece de kendi katından, inananlara güzel bir nimet vermek, onları denemek istedi. Şüphe yok ki Allah her şeyi duyar, bilir.”

[2] Hadisi şerifte Cenabı Peygamber ﷺ :“Öyle ki Yahudiler taşların ve ağaçların arkasına saklanacak ama ağaç ve taş dile gelerek ‘Ya Müslim! Ey Allah (c.c.) kulu! Gel, bak benim arkamda Yahudi var, buraya gizlendi, benim arkamda, gel onu cezalandır, diyecek. Sadece ‘gargat’ ağacı bunu söylemeyecek çünkü o Yahudi ağacıdır” buyruluyor. (Sahih-i Müslim, Kitab-ul Fiten H. 2239).

[3] Resulullah ﷺ şöyle buyurdu: “Sizden her kim bir kötülük veya çirkin bir şey görürse onu eliyle değiştirsin. Şayet eliyle değiştirmeye gücü yetmezse diliyle değiştirmeye çalışsın. Ona da gücü yetmezse kalbiyle buğzetsin ki bu da imanın en zayıf derecesidir” (Müslim, İman 78).

[4] Enfal Suresi 17. Ayet: “… ve attığın zaman sen atmadın, fakat Allah attı ve böylece de kendi katından, inananlara güzel bir nimet vermek için onları denemek istedi. Şüphe yok ki Allah her şeyi duyar, bilir.”

ff. Tefekkür – Tezekkür İlişkisi

Kur’anı  Kerimde,  tefekküre  işaret eden  bazı  ayetlerde, tefekkür etmek  eylemi “fekera” (ف-ك-ر) fiili  ile değil de “zekara”  (ذ-ك-ر) fiili ile genellikle “öğüt alıp düşünmek” şeklinde tercümelerin yapıldığı görülmektedir. Örneğin Bakara suresi 269. ayette; “Temiz akıl sahiplerinden başkası öğüt alıp-düşünmez”[1] Yine ; “Rabbim, ilim bakımından her şeyi kuşatmıştır. Yine de öğüt alıp-düşünmeyecek misiniz?[2]” ; “Bu, Rabbinin dosdoğru yoludur. Öğüt alıp düşünmesini bilen bir topluluk için ayetleri böyle birer birer açıkladık[3]”; “Yine de öğüt alıp düşünmeyecek misiniz? “[4]şeklindedir.

Tezekkür ile tefekkür arasındaki bu denli sıkı ilişki dikkat çekicidir. Tezekkürün anlaşılmasında önemli kavramlardan bir diğeri de zikirdir. Zikir ile tezekkürün fiil kökleri aynıdır. Zikir bilindiği üzere anmak hatırlamak manalarına gelmektedir. Biz tefekkürü, düşüncenin Allah’tan karşılık bulmuş hali olarak kısaca tarif ederek, “tefa’ul” babından türetildiğini ve  karşılıklı fikirleşmek manalarına geldiğini belirtmiştik. Tezekkür de Arapça kaidelerine göre “tefa’ul” babından türetilmiş olup karşılıklı anmak, zikirleşmek anlamına gelmektedir.

Tezekkürde bir hatırlama bir anma eyleminin Cenâb-ı Hakla karşılıklı olması hali vardır. Ayeti kerimede de buyrulduğu gibi; “فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ” “Fezkuruni ezkurkum”[5] yani “beni zikrederseniz bende sizi zikrederim”. Burada zikrin başlangıcının insan olduğu anlaşılmaktadır. Önce insan Cenâb-ı Hakkı zikredecek sonra Cenâb-ı Hak da insana mukabele edecek. Tefekkürde de durum böyledir. Önce insan düşüncesini ortaya koyacak sonra Cenâb-ı Haktan karşılık bulacak. Ancak tezekkürde insanın Hakkı nasıl düşüneceği, düşünmekten maksadının ne olacağı daha sarih bir şekilde belirtilmiştir. Burada önce “öğüt alın”  buyrulmaktadır. İnsan önce öğüt almalı sonra düşünmeli. Aldığı öğütler kendisinin düşünce ufkunu genişletmelidir.

Kur’anı Kerimin kendisi bu manada bir “öğüt” dür. Cenâb-ı Hakkın bizzat kendisi de bir öğüt vericidir. Yine tüm peygamber efendilerimizde birer öğütçülerdir. Bu manada onların kâmil varisleri, onun yolunun takipçileri birer öğütçülerdir. Bu yüzden hadisi şerifte; “الدين النصيحة” “eddinü nasiha”[6], “Din nasihattir, öğüttür” buyrulmuştur. İşte tezekkürde düşünce ufkunun açılması, zikredilen öğüdün alınmasına bağlanmıştır.

Tezekkürde alınan öğüt; kulakla, dinlemek yoluyla elde edilen öğüt değildir. Tezekkürde öğütün muhatabı Bakara suresi 269. ayette buyrulduğu gibi temiz akıl sahipleridir. Öğütü bizzat aklın kendisi almaktadır. Akl-ı selim, insana doğuştan verilmiştir. Saf haldedir. Tabî olarak insanda bulunur. Hadisi şeriflerde buyrulduğu gibi “her doğan İslâm fıtratı üzerine doğmuştur. Ancak onu anne ve babası kendi dini üzerine yetiştirir.”[7] İnsan ekmeliyetinin gereği akl-ı selim doğar. Bazı insanlar bu akl-ı selimi kaybetmeden daha da mükemmele götürürken, kimileri bu temiz aklı bozup sapkınlığa düşebilmektedir. Bu sebeple başta Kur’an olmak üzere tüm zahir dünya, insanın aklının muhatabı olarak kendisine öğüt verir. Lisanı hal ile der ki “yerin ve göğün sahibi Allah’ (cc) dır”.

Bu nedenle tezekkür; aslında tefekkürün başlangıç halidir. Akıl saf halde iken kendisine dışardan çarpan etkiler (öğütler) vardır. Temiz akıl sahipleri bu uyarıları, öğütleri doğru algılarlar ve sonuca giderler. Her şeyin sahibinin Cenâb-ı Hak olduğunu hatırlarlar. Bu duruma tezekkür denilmektedir. Kişi dışardan aldığı öğüdü doğru algılar ve düşünmeye başlar. Bu düşünce onu Hakka götürür, onu hatırlar. Bu aşamadan sonra tefekkür devreye girer, öğüt alınmış, öğütün sahibi hatırlanmış halde yer alan bir düşünce, artık dış dünyaya zuhur etmiştir. Şayet böyle bir düşünce Cenâb-ı Haktan da karşılık bulmuşsa biz bu amele mükemmil bir tefekkür deriz. İşte bin yıl ibadete denk düşünce bu şekildedir.

Meseleyi kısaca toparlayacak olursak, insan öğüt vericinin mesajları vasıtasıyla düşünecek, bu düşünceye tezekkür denilecek, tezekkür sonucu oluşan düşünce Cenâb-ı Haktan karşılık bulacak ve buna tefekkür denilecektir. Neticede kişi hem Cenâb-ı Hakkın zatına muhabbet kesbedecek hem de bu muhabbet sonucu Cenâb-ı Haktan alınan karşılığa da hikmet denilecektir. Öyleyse tefekkürle hikmet arasında da ilginç bir ilişki vardır.

hh. Tefekkür – Hikmet İlişkisi

Bir gün Hâcegân yolunun büyükleri ile Hikemi Ataiyyeyi mütalaa ediyorduk. Hikemi ataiyye için sarf edilen meşhur bir söz vardır, “eğer namazda fatihadan sonra Kur’an ayetleri dışında bir şey okunsaydı bu hikemi ataiyye olurdu” buyrulmuştur. Çok acayibime gitmişti. Bu küçücük risalede ne hikmet var ki namazda okunacak kadar güçlü donanıma sahip? Cevap çok geçmeden Hâcemizden geldi. “Hikem Allah’tan alınan bilgidir” buyurdular. Bu söz üzerinde çokça düşündüm. Nasıl bir şey ki İnsan gidip Allah’tan bir bilgi alabilir. İnsandan mütevellit bir söz,  nasıl Hakka ait olabilir?

Düşünceler alıp götürdü beni, ayeti kerimede Cenâb-ı Hak Peygamber Efendimiz için “وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوٰىؕ اِنْ هُوَ اِلَّا وَحْيٌ يُوحٰىۙ” : “vema yentıgu anil heva in huve illa vahyun yuha” yani “o (sav) size bir şeyler söylerse hevasından değil bizden söyler”. Demek ki kâmil insan örneği Peygamber Efendimiz (sav) Haktan bir şeyler alıp söyleyebiliyorsa bu tüm insanlığa açılmıştır diye düşündüm. Sonra Hâcemiz bizim hikem karşısında bu kadar hayretimizi görünce dayanamadı ve buyurdular ki; “Hikem yaşanılan zamanın hikmeti, her zamanın hikmeti farklı olabilir” buyurdular. Yani İnsan canlı ve yaşamını sürdüren bir varlık, Cenâb-ı Hakta her an bir iş üzerine, Ataullah İskenderiye hazretlerinin tefekkürü sonucu Cenâb-ı Haktan getirdiği o zamanki bilgi, o zamanın hikmeti, bu gün Cenâb-ı Haktan alınacak taze bilgiler olabilir. Yani insan bugün haktan taze haberler, bilgiler alabilir. İşte Cenâb-ı Haktan alınan taze bilgiye “hikmet” denilmektedir. Geçmiş büyüklerin kitaplara döktükleri sözler de elbette hikmettir, ancak onlar o zamanın hikmetleridir. Bu günün hikmeti farklılık arz edebilmektedir.

Yine bir gün imamı azam efendimiz, Cenâb-ı Haktan aldığı taze bilgileri talebelere aktarırken imamı Yusuf efendimizin sohbeti not ettiğini fark eder. İmamı azam efendimizin imamı Yusuf efendimize nasihati çok önem arz etmektedir. “Benim sözlerimi not etmeyiniz. Bugün Cenâb-ı Hakkın bizdeki tecellisi böyle zuhur etti, yarın farklı bir tecelli olabilir, farklı bir şey söyleyebilirim” buyurmuşlardır.

Mecellede yer alan altın ahkâmlardan biri olan “Ezmanın tağayyürü ile ahkâmın tagayyürü inkâr olunamaz” hükmü vardır. Yani “zamanın değişmesi ile ahkâmın değişmesi inkâr edilemez” denilmektedir. İşte bu yüzden İçtihat kapısı kapanmamıştır.

ıı.  Tefekkür – İnsanı Kâmil İlişkisi

Kuranı Kerim, insanlar için en iyi öğüttür. En büyük öğüt verici Cenâb-ı Hakkın bizzat kendisidir. Yine Cenâb-ı Peygamberimizin de öğüt verici olduğu aşikârdır. Peygamber varisleri olan âlim, kâmil insanların da öğüt verici oldukları tartışmasızdır. İnsan şayet aklını; dünya ve nefs batağında kirletmemiş ise Kur’an ve Sünnette yer alan öğütleri alıp düşünerek doğruyu bulması mümkündür. Ancak günümüzde insanların çoğunun kirlendiği,  insan çöplüğü haline gelen bu çağda, her şey Allah Allah diye bağırırken halen bunca zulmet, bunca isyan işlenebiliyorsa demek ki öğütleri görmeyen göz, işitmeyen kulak, algılamayan dimağların çok olduğu görülmektedir. Bu kirlenmişlik içerisinde ibadetle bir yere varamadığımız gibi tefekkürle de bu sıkıntılarımızı aşabilecek kudrete sahip değiliz. Bize öğüt olan Kur’anı açtığımızda sıkılıp hemen kapatabiliyoruz. Kendisini kapatma kudretine sahip bir akıl ondan öğüt almayı kabul etmiyor. Bu yüzden Hâcegân pirleri “kitap mürşid olamaz” buyurmuşlardır. İşte çizdiğimiz bu genel çerçevede devreye âlim, kâmil, varisi nebi insanlar girmektedir. Temiz akıl sahibi, meselesini her an tefekkürü ile Hakka götüren ve bir çözüm alabilen, taze bilgi getirebilen insanlar. Bu insanlar akılda yer alan kirliğin kalbe sirayet ettiğini keşfederek temizlik hareketini önce akılda sonra kalpte yaparak aklın ve kalbin selime döndürülmesine gayret etmektedirler. Öğüt verici kâmiller, öğütleri ile insanı aslına döndürmektedirler. Öğütlerle / sohbetlerle yenilenen insan sağlıklı düşünmeye başlamakta, tezekkürü gelişmekte, kalitesi artmakta ve dolayısıyla tefekkür ufku açılmakta ve tefekkürdeki isabeti, hakikati algılamadaki dikkati artmaktadır. Hadisi şeriflerde hikmetten bahsederken “mü’minin yitiğinden” bahsedilir. Böylelikle insan yitiği olan hikmeti bulmuş olmaktadır.

Tefekkürün kelime anlamının fikirleşme olduğundan bahsetmiştik. İki kişi arasında cereyan eden fikirleşme eyleminde insanı kâmilin rolü bu yönüyle de önem arz etmektedir. İnsan düşüncesinin Hakka ulaştığını veya nereye kadar ulaştığını nasıl tespit edecek? İsabet edemeyen düşüncedeki eksiklik ne? Bunu nasıl bilip çözecek? İşte insanı kâmilin, gerçek manada âlimin rolü burada başlamaktadır. İnsan bu gibi zatlarla müzakere ve mütalaa ederek hedefe yaklaşmaktadır. Bugün ortada bunca fikir olmasına rağmen Hakkın inayeti, rahmeti ve bereketi olmadığı gibi birçoğunun da bir bir ölüp gittiği görülmekte ise bu fikirlerin mükemmil bir tefekkür sonucu olmadığı, haktan tam bir karşılık bulmadığı anlaşılmaktadır. Kısacası sağlıklı bir doğum olmamıştır. Malum bir doğum için geçen süreç ne kadar önemlidir. Annenin beslenmesi, çocuğun beslenmesi, aylık mutat doktor kontrollerinin yapılması, işin uzmanınca takip edilmesi lazımdır.

Tefekkürde de doktor kontrolü gibi düşüncenin tefekküre dönüşmesi an be an insanı kâmil tarafından izlenmelidir. Zira akla zarar, dış etkenlerin insanı aldatması an meselesidir. Bugün kendisini peygamber olarak gören kişiler fikirlerinin Cenâb-ı Haktan karşılık bulduğunu hatta ve hatta kendilerinin Cenâb-ı Hakla görüştüklerini iddia etmektedirler. Bu kişilerin bu noktalara gelmelerinde “fikirleşme” eksikliği olmuştur. Akıllarıyla geldikleri her noktayı, o noktadan daha önce geçmiş âlim kâmil insanlarla müzakere, mütalaa etmemişlerdir. Cenâb-ı Hakka vardık dedikleri yeri çek edecek kişiler olmadığı için yoldan çıkmışlardır. Bu yüzden tefekkürde iki kişi vardır bu ikinci kişi ise başta hazırlık aşamasında insanı kâmildir. Tıpkı yüzme öğrenme gibi. Önce eğitmen, yüzmeyi deneme yanılma ve talimle öğretir. Öğrenince de artık siz kendiniz yüzersiniz.

İşte insanlığa yol açabilecek fikirler, gerçek bir tefekkür sonucu doğarlar, tabiri caizce Cenâb-ı Haktan mühürlenerek tasdik görürler. Bu fikirlerden birisi de Hâcegân fikriyatıdır. Cenâb-ı Hakkın bizzat kendisinden tasdik görmüş olup, kıyamete kadar devam edecektir.

Cenâb-ı Hak bize bu fikriyatı anlamayı, ona göre amel etmeyi, gerçek manada tefekkürle o bahri ummana dalmayı, her aşamada dostlarıyla birlikte olmayı, onlardan her aşamada layıkıyla öğüt alıp düşünmeyi bizlere nasip eylesin. Bu tarz tefekkürüyle zatına muhabbeti ve bu muhabbeti vasıtasıyla hikmetini bizlere ihsan eylesin. Bizi bize bırakmasın,  sapık fikir ve akımlardan akıllarımızı muhafaza buyursun.

[1] Bakara Suresi, 269. ayet.: “وَمَا يَذَّكَّرُ اِلَّٓا اُو۬لُوا الْاَلْبَابِ” ; “ Allah, hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilmişse şüphesiz ona çokça hayır verilmiştir. Bundan ancak akıl sahipleri ibret alır”.

[2] En’am, Suresi, 80. ayet; “وَسِعَ رَبّ۪ي كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًاۜ اَفَلَا تَتَذَكَّرُون” : “Rabbimin ilmi her şeyi kuşatmıştır. Hâlâ düşünüp öğüt almayacak mısınız?”

[3] En’am Suresi, 126. ayet; ” قَدْ فَصَّلْنَا الْاٰيَاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ” ; “Bu Rabbinin dosdoğru yoludur. Şüphesiz düşünüp öğüt alacak bir toplum için âyetleri ayrı ayrı açıkladık.”

[4] Yunus, Suresi,  3. ayet.: “َفَلَا تَذَكَّرُونَ” ; “Doğrusu sizin Rabbiniz gökleri ve yeri altı günde yaratıp sonra arşa hükmeden, işi düzenleyen Allah’tır, izni olmadan kimse şefaat edemez. İşte Rabbiniz olan Allah budur. O’na kulluk edin. Yine de öğüt alıp düşünmez misiniz?”

[5] Bakara Suresi, 152. ayet.:”فَاذْكُرُون۪ٓي اَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا ل۪ي وَلَا تَكْفُرُونِ۟” : “Beni zikrederseniz ben de sizi zikrederim. Bana şükredin, sakın nankörlük etmeyin.”

[6] Müslim, Îmân 95. ; Buhârî, Îmân 42; Ebû Dâvûd, Edeb 59;  Tirmizî, Birr 17; Nesâî, Bey’at 31, 41.

[7]  Buhârî, Tefsîr, (Rûm) 2; Müslim, Kader, 22.: “مَا مِنْ مَوْلُودٍ إِلاَّ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ ، فَأَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ أَوْ يُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُمَجِّسَانِهِ” : “Her doğan İslâm fıtratı üzerine doğar, sonra anne babası onu Yahudi, Hıristiyan ya da Mecûsî yapar”

cc. Cenâb-ı Hakkın Zaatının Tefekkürü

Kur’anı Kerimdeki tefekkür ayetleri incelendiğinde evrenin yaratılışı, kâinatta oluşturulan sistem ve sistemin işleyiş mükemmelliğine vurgu ile Cenâb-ı Hakkın kudretine dikkat çekilerek eserden müessire gidiş formülü üzerinde durulmaktadır. Al-i İmran suresi 190. ayette; “Göklerin ve yerin yaradılışında, gece ve gündüzün birbiri arkasına gelişinde aklı selim kimseler için gerçekten açık ibretler vardır.” Bir sonraki ayet; “Göklerin ve yerin yaratılışı hakkında (tefekkür ederler) derin derin düşünürler ve Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz(derler)”  şeklindedir.

Hadisi şerifler incelendiğinde, tefekkür kavramının fazileti yanında tefekkür ameliyesinin de bir sınırının olduğu ve bu sınırların nerelere kadar uzandığı belirtilmektedir. Bu sınır Cenâb-ı Hakkın zatına kadardır. Zira efendimiz (sav)  “Allah’ın yarattıkları hakkında düşünün. Allah’ın zatını düşünmeyin. Allah’ın zatı hakkında düşünmeye güç yetiremezsiniz[1]” buyurmuştur. Burada vurgulanmak istenen şey tefekkürle Hakkın zatının anlaşılamayacağı hususudur. Çünkü tefekkür de bir kuşatma ve hâkimiyet sağlama vardır. İnsan ne kadar tefekkür ederse etsin Cenâb-ı Hakkı kuşatamayacağına göre bu konuda düşünülmemesi gerektiğine işaret edilmiştir. Ancak bu demek değildir ki insan Cenâb-ı Hakkın zatının muhatabı olamaz.

İnsan, Cenâb-ı Hakkın hem zatının, hem de sıfatlarının muhatabıdır. İnsanı eşrefi mahlûk kılan da Hakkın bu sıfatlarına muhatap oluşudur. Öyleyse tefekkür ve zatı arasındaki ilişki nedir? Sorusu gündeme gelmektedir. Tefekkür, mademki yetmiş yıl ibadetten üstündür. Öyleyse zata mazhariyete bir anahtar ibadet varsa bu da tefekkürden başkası değildir.

dd. Tefekkürün Meyvesi Cenâb-ı Hakkın Zatına Muhabbettir.

Ayeti kerimelerde tefekkürün usulü anlatılmaktadır. İnsan önce kâinat kitabına bakmalı, gecenin ve gündüzün peşi sıra gelişini, dağların ve evrenin yaratılışını, her şeyin kendisinin emrine verilişini tefekkür etmelidir. Peki, tefekkürden sonra ne olmalı?  Sonuçta Cenâb-ı Hakka karşı bir maiyet kesbî söz konusu olmalıdır. Bir yakınlık olmalı, bir muhabbet başlamalıdır. Her şeyi bizim için yaratan ve bizim emrimize veren varlığa karşı insan nasıl bir hal alır, bunun tarifi olmaz. İşte sıfatların tefekkürü sonucu insanda meydana gelen şey zaata karşı oluşan muhabbetten başka bir şey değildir. Zira kutsal emaneti yalnızca insan yüklenmiştir. Zata mazhariyet lutfu yalnızca insana verilmiştir. Bu emaneti misal âleminde taşıyacak başka bir canlı varlık yoktur. Ayeti kerimede de bu emanetin insan tarafından yüklendiği açıkça vurgulanmıştır.

İşte bu manevi emanete sahip eşref varlık olan insanı, Cenâb-ı Hakkın zatına kadar götüren tefekkür ameliyesinin neticesinde varılan son nokta, karşısındaki varlığın ne kadar yüce ve üstün, kendisinin de aslında ne kadar aciz olduğunun anlaşılmasıdır. Peygamber Efendimizin (sav) her hali ayrı bir kemâldir ancak Hâcegân ulularının biz insanlara örnek için izah buyurdukları bir hali özellikle dikkat çekicidir. Efendimizin (sav) tefekkürünün zirvede olduğu veya beşeriyetin kemâlâtının ulaşabileceği en üst nokta diye tarif edilen halin “Yarabbi benim seni layıkıyla bilmem mümkün değil, seni layıkıyla bilemedim yarabbi!” dediği an olduğu buyrulmuştur. Bu sebeple tefekkür, Hakkın sıfatlarından başlamalı ve meyvesi de Cenâb-ı Hakkın zatına muhabbeti doğurmalı ama bunun yanında azameti karşısında da acziyeti getirmelidir.

ee.  İnsan Denen Eşrefü Mahlûkatın, Yine Bizatihi Kendisini Tefekkürü

Hâcegân büyükleri varlık âleminde üç kitaptan bahsederler. Bunlardan birincisi Kur’anı kerim kitabı, ikincisi kâinat kitabı, üçüncüsü insan kitabı olduğu buyrulmuştur. Kur’an üzerinde tefekkürün yapılması gerektiği yine Kur’anda belirtilmiştir. Kâinat kitabı üzerinde de tefekkür edilmesi gerektiği hem ayetlerde hem de hadisi şeriflerde bildirilmektedir. Ancak insan üzerinde yapılması gereken tefekkür biraz farklılık göstermektedir. İnsanın çamurdan nasıl yaratıldığı, sonraki merhalelerde neler olduğu hakkında ayetlerde detaylı izahlar bulunmaktadır. Ancak yine de mevzu bahis insan olunca durum özellik arz etmektedir. Ayeti kerimelere bakıldığında; “insanın yeryüzünde Allah’ın halifesi oluşu” meselesi, yine insanlığa yol gösterici olarak “peygamberlerin gönderilişi”, “âlimlerin varlığı ve peygamberlere mirasçı oluşu”, “Allah’a itaat meselesi”, bu itaatin gerçekleşmesinde Peygambere (sav) itaatin rolü, “ulül emr” diye nitelendirilen kişilere itaat, salihlerle birlikte olmaya teşvik gibi hususlar birlikte değerlendirildiğinde insanın iki yönüne işaret edildiği görülmektedir. İnsan zahirde mahlûk bir varlıktır. Bu yönüyle Cenâb-ı Hakkın sıfatlarıyla bir paylaşımı vardır. Dolayısıyla bu sıfatların tefekkürü mümkündür. Ancak insan mana yönü olan Hakkın zatına mazhariyet kesbetme yönü olan bir varlık oluşu nedeniyle tefekkürü yasaklanan yönleri de bulunmaktadır. Belli noktalarda tefekkür değil, itaat, teslimiyet, arkadaşlık, dostluk, beraberlik söz konudur.

İnsan tefekkürde hem en iyi malzeme hem de kısıtlı bir alandır. Özellikle Cenâb-ı Hakka yakınlık kesbetmiş, onun yeryüzünde manevi temsilcisi olmuş kişilerle birliktelik tabiri caizse Hakkın zatına doğrudan yol bulunan bir alandır. Bu alanda insanın gözünü kapatıp düşünceye dalması yani tefekkürü gaflet bile olabilmektedir. Belki binlerce yıl tefekkürle elde edilen şeyle karşı karşıya kalınmaktadır. Nasıl ki bir saat tefekkür yetmiş yıl ibadetten üstünse, bir saat hak dostlarıyla birliktelik yetmiş yıl tefekkürden üstün olabilmektedir. Buradaki alış veriş başka bir şeydir. Cenâb-ı Hakkın kendisinden insana doğrudan gelen bağ vardır. Buralara hadisi şeriflerde belirtilen mukarreb meleklerin dahi girmesi mümkün değildir. Dolayısıyla insanın buraları algılama araçları farklıdır. Gönülden gönüle, kalpten kalbe diye tarif buyrulan bir halle karşı karşıyalık vardır.

Öyleyse insanın tefekkür edilebilen yönleri olduğu gibi, tefekkürle algılanması mümkün olmayan yönlerinin de olduğu unutulmamalıdır. Bu demek değildir ki sen Allah dostunu, peygamber varisini buldun aklını bir köşeye koy, tefekküre ve düşünceye hacet yok. Asıl Allah dostlarıyla beraberlik insanın kalbini ve aklını genişletir, kalp ve akıl genişledikçe düşünce ufkunun genişlemesi, fikrin Cenâb-ı Haktan karşılık bulması daha çok söz konusu olmaktadır. Yani Allah dostuyla beraberlik senin aklını fikrini açmıyorsa kusura bakma senin ki beraberlik değildir.

İnsanın tefekkürü ile varacağı yer aslında yine insanın kendisidir. Zira bütün varlık kendisine boyun eğdirilmiştir. Ayeti kerimede; “O göklerde ve yerde ne varsa hepsini kendi katından (bir lütuf olmak üzere) size boyun eğdirmiştir. Elbette bunda düşünen bir toplum için ibretler vardır[2]” buyrulmaktadır. Hâcegân büyükleri insanın büyüklüğüne işaret için “kâinatta bir şey yok, ne varsa insan da var” buyurmaktadırlar. Sahabe efendilerimiz dostluğu, arkadaşlığı, sevgiyi, aşkı Efendimizde (sav) yaşamışlardır. Tefekkürleri, onları neticede Efendimize götürmüştür. Cenâb-ı Hakkın zatına muhabbeti Efendimizin şahsında yaşamışlardır. Peygamber Efendimiz bile arşa yükseldiğinde Cenâb-ı Hak ile görüştüğünde kendisine Ebubekir efendimizin sesiyle hitap edilmiştir. Bunların hepsi büyüklerimizin beyan buyurduğu insana işarettir.

Tefekkür, insana her aşamada lazımdır. İnsanı kâmil olunsa dahi Cenâb-ı Hakkı tanıyış ve anlayış nispetinde yakınlık derecesi olacağından insanlığın tekâmülünde ve Hakka yakınlığın ölçüsünde büyük rol yine tefekkür de olacaktır. Hâcegân pirleri “biz bulunduğumuz yerlere düşünce ile geldik. Zira düşünceden daha hızlı bir şey yoktur” buyurmuşlardır.  Amelle, zikirle veya sair ibadetlerle değil de düşünceyle, düşüncenin Cenâb-ı Haktan karşılık bulmasıyla geldik buyurmuşlardır.

Bu sözün hafızalarımıza kazınmasına sebep hikayeyi anlatamadan geçemeyeceğiz. Hâcegân yolunun büyüklerinden üstadımız ile bir ramazan umresinde yaşadıklarımız,  tefekkürün gücünü ve önemini ortaya koyar niteliktedir.

Hâcegân büyükleriyle bir umre ziyaretinde mescidi nebevide bir hak dostunun sofrasına iftara davet edilmiştik. Gidenlerimiz belki bilirler Türk asıllı olup Medine’de doktorluk yapan “Kocabaş” diye maruf bir zatın sofrasındaydık. Bu zatı muhterem bize Pakistan asıllı bir şeyhin geldiğini, Cenâb-ı Hakkı zikirle elde ettiği manevi hallerden ve bu halleri insanların irşadı için kullandığından bahsediyordu. Bizde meraklanmıştık. Hatta aleni insana teveccüh yaparak tasarrufta bulunduğunu söylüyordu. Tasavvufa yabancı olan kardeşlerimizin varlığını da düşünerek teveccüh, tasavvufta şeyhin Cenâb-ı Hakkın izniyle müridine dokunarak veya üfleyerek veya başka şekillerde yönelmek suretiyle müdahalede (müspet yönde) bulunması demektir. Bu zatı muhterem elini karşısındaki insanın kalbine koyup Cenâb-ı Hakkı zikre başlıyor, yaşadığı hali eliyle tabir caizse elektrik akımı gibi karşı tarafa veriyor, karşı taraf da bu elektrikten çarpılmış gibi etkilenip “Allah” diye cezbeye kapılıyordu. Bu kişiyle bizi tanıştırmak istiyordu sofra sahibi kocabaş lakaplı doktor olan zatı muhterem. Nihayet başka bir iftar gününde denk geldik. Bende Pakistan asıllı bu zatı görme şerefine nail oldum. Büyüğümüze teveccühte bulunmak istedi. Hâcegân büyüğümüz de müsaade etti, bu zat aynı usulle gözleri kapalı Cenâb-ı Hakka yönelerek zikir halinde Hâcemize yöneldi, teveccühte bulundu. Hâcemizde cezbe hali olmadı. Bu zatla muhabbetleşildi. Bu zatı kaldığımız otele davet ettik. Pakistanlı şeyh otele geldi. Hâcemiz, şeyh efendiyi odasına aldı. Odalarında özel görüşmeler oldu. Çok değişik haller oldu. Birkaç oda ötede olmamıza rağmen Pakistanlı şeyhin aşırı cezbeye düşerek Allah diye bağırma seslerini duyuyorduk. Biz meseleyi daha sonra Hâcemizin ağzından dinledik. Odada yaşananlar ve Hâcemizin tefekküre ilişkin sözü hayatımıza yön veren şiarlardan olmuştur.

Otel odasında Pakistanlı şeyh efendi tekrar teveccüh yapmak isterler. Ve yaparlar. Ancak yine Hâcemizde cezbe olmaz. Pakistanlı şeyh bu duruma şaşırır. Zira günde ikiyüz elli bin Allah zikri yapmaktadır. Bu zikrin tesiriyle taşa yönelinse taş dile gelmektedir. Bunun üzerine Hâcemiz bir de biz size teveccüh yapalım derler. Ve bu zata Hâcegân yolunun büyüklerinin usulünce üfleyerek teveccüh yaparlar. Bu zat teveccühün etkisiyle öyle bir cezbeye kapılır ki, bu cezbeye o otelde bulunan herkes şahit olmuştur.

Daha sonraki günlerde şeyh efendinin Hâcemize talebe olmak isteğiyle geldiğine şahit olduk. Ancak Cenâb-ı Hakkın cilvesi buraları biz bilemiyoruz, Hâcemiz bu zata başka şeyler tavsiye etti, o gün bugün bu zatla bir daha karşılaşmadık.

Bu olanları anlattıktan sonra Hâcemiz; “Biz bulunduğumuz yere çok zikir çok ibadetle gelmedik, düşüncemizle geldik, düşünceden daha hızlı başka bir şey yoktur” buyurdular. Burada düşünceden kasıt tefekkürdür. Hâcegân pirleri aldıkları emaneti tefekkür binitiyle daha da zirvelere taşımışlardır ve el an bu gün de taşınmaya devam edilmektedir.

Pakistanlı şeyh efendinin geldiği yere, günümüz insanlarının aynı usulle gelmesi nerdeyse olanaksızdır. Zira yemeden içemeden başka bir işle meşgul olmadan Hakkı sürekli zikretmek gerekecektir. Günde iki yüz elli bin adet zikir için bazen yirmi dört saat bile yetmeyecektir. Ancak kişi, tefekkürle, varılan bu noktadan daha ilerisine dahi gitme imkânına sahip olabilecektir.

[1] El-İsfahânî, el-Müfredât, İstanbul 1986, s.578.; Ebu-ş-Şeyh, İbni Ebi-d-Dünya.

[2] Casiye, 13