cc. Cenâb-ı Hakkın Zaatının Tefekkürü

Kur’anı Kerimdeki tefekkür ayetleri incelendiğinde evrenin yaratılışı, kâinatta oluşturulan sistem ve sistemin işleyiş mükemmelliğine vurgu ile Cenâb-ı Hakkın kudretine dikkat çekilerek eserden müessire gidiş formülü üzerinde durulmaktadır. Al-i İmran suresi 190. ayette; “Göklerin ve yerin yaradılışında, gece ve gündüzün birbiri arkasına gelişinde aklı selim kimseler için gerçekten açık ibretler vardır.” Bir sonraki ayet; “Göklerin ve yerin yaratılışı hakkında (tefekkür ederler) derin derin düşünürler ve Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz(derler)”  şeklindedir.

Hadisi şerifler incelendiğinde, tefekkür kavramının fazileti yanında tefekkür ameliyesinin de bir sınırının olduğu ve bu sınırların nerelere kadar uzandığı belirtilmektedir. Bu sınır Cenâb-ı Hakkın zatına kadardır. Zira efendimiz (sav)  “Allah’ın yarattıkları hakkında düşünün. Allah’ın zatını düşünmeyin. Allah’ın zatı hakkında düşünmeye güç yetiremezsiniz[1]” buyurmuştur. Burada vurgulanmak istenen şey tefekkürle Hakkın zatının anlaşılamayacağı hususudur. Çünkü tefekkür de bir kuşatma ve hâkimiyet sağlama vardır. İnsan ne kadar tefekkür ederse etsin Cenâb-ı Hakkı kuşatamayacağına göre bu konuda düşünülmemesi gerektiğine işaret edilmiştir. Ancak bu demek değildir ki insan Cenâb-ı Hakkın zatının muhatabı olamaz.

İnsan, Cenâb-ı Hakkın hem zatının, hem de sıfatlarının muhatabıdır. İnsanı eşrefi mahlûk kılan da Hakkın bu sıfatlarına muhatap oluşudur. Öyleyse tefekkür ve zatı arasındaki ilişki nedir? Sorusu gündeme gelmektedir. Tefekkür, mademki yetmiş yıl ibadetten üstündür. Öyleyse zata mazhariyete bir anahtar ibadet varsa bu da tefekkürden başkası değildir.

dd. Tefekkürün Meyvesi Cenâb-ı Hakkın Zatına Muhabbettir.

Ayeti kerimelerde tefekkürün usulü anlatılmaktadır. İnsan önce kâinat kitabına bakmalı, gecenin ve gündüzün peşi sıra gelişini, dağların ve evrenin yaratılışını, her şeyin kendisinin emrine verilişini tefekkür etmelidir. Peki, tefekkürden sonra ne olmalı?  Sonuçta Cenâb-ı Hakka karşı bir maiyet kesbî söz konusu olmalıdır. Bir yakınlık olmalı, bir muhabbet başlamalıdır. Her şeyi bizim için yaratan ve bizim emrimize veren varlığa karşı insan nasıl bir hal alır, bunun tarifi olmaz. İşte sıfatların tefekkürü sonucu insanda meydana gelen şey zaata karşı oluşan muhabbetten başka bir şey değildir. Zira kutsal emaneti yalnızca insan yüklenmiştir. Zata mazhariyet lutfu yalnızca insana verilmiştir. Bu emaneti misal âleminde taşıyacak başka bir canlı varlık yoktur. Ayeti kerimede de bu emanetin insan tarafından yüklendiği açıkça vurgulanmıştır.

İşte bu manevi emanete sahip eşref varlık olan insanı, Cenâb-ı Hakkın zatına kadar götüren tefekkür ameliyesinin neticesinde varılan son nokta, karşısındaki varlığın ne kadar yüce ve üstün, kendisinin de aslında ne kadar aciz olduğunun anlaşılmasıdır. Peygamber Efendimizin (sav) her hali ayrı bir kemâldir ancak Hâcegân ulularının biz insanlara örnek için izah buyurdukları bir hali özellikle dikkat çekicidir. Efendimizin (sav) tefekkürünün zirvede olduğu veya beşeriyetin kemâlâtının ulaşabileceği en üst nokta diye tarif edilen halin “Yarabbi benim seni layıkıyla bilmem mümkün değil, seni layıkıyla bilemedim yarabbi!” dediği an olduğu buyrulmuştur. Bu sebeple tefekkür, Hakkın sıfatlarından başlamalı ve meyvesi de Cenâb-ı Hakkın zatına muhabbeti doğurmalı ama bunun yanında azameti karşısında da acziyeti getirmelidir.

ee.  İnsan Denen Eşrefü Mahlûkatın, Yine Bizatihi Kendisini Tefekkürü

Hâcegân büyükleri varlık âleminde üç kitaptan bahsederler. Bunlardan birincisi Kur’anı kerim kitabı, ikincisi kâinat kitabı, üçüncüsü insan kitabı olduğu buyrulmuştur. Kur’an üzerinde tefekkürün yapılması gerektiği yine Kur’anda belirtilmiştir. Kâinat kitabı üzerinde de tefekkür edilmesi gerektiği hem ayetlerde hem de hadisi şeriflerde bildirilmektedir. Ancak insan üzerinde yapılması gereken tefekkür biraz farklılık göstermektedir. İnsanın çamurdan nasıl yaratıldığı, sonraki merhalelerde neler olduğu hakkında ayetlerde detaylı izahlar bulunmaktadır. Ancak yine de mevzu bahis insan olunca durum özellik arz etmektedir. Ayeti kerimelere bakıldığında; “insanın yeryüzünde Allah’ın halifesi oluşu” meselesi, yine insanlığa yol gösterici olarak “peygamberlerin gönderilişi”, “âlimlerin varlığı ve peygamberlere mirasçı oluşu”, “Allah’a itaat meselesi”, bu itaatin gerçekleşmesinde Peygambere (sav) itaatin rolü, “ulül emr” diye nitelendirilen kişilere itaat, salihlerle birlikte olmaya teşvik gibi hususlar birlikte değerlendirildiğinde insanın iki yönüne işaret edildiği görülmektedir. İnsan zahirde mahlûk bir varlıktır. Bu yönüyle Cenâb-ı Hakkın sıfatlarıyla bir paylaşımı vardır. Dolayısıyla bu sıfatların tefekkürü mümkündür. Ancak insan mana yönü olan Hakkın zatına mazhariyet kesbetme yönü olan bir varlık oluşu nedeniyle tefekkürü yasaklanan yönleri de bulunmaktadır. Belli noktalarda tefekkür değil, itaat, teslimiyet, arkadaşlık, dostluk, beraberlik söz konudur.

İnsan tefekkürde hem en iyi malzeme hem de kısıtlı bir alandır. Özellikle Cenâb-ı Hakka yakınlık kesbetmiş, onun yeryüzünde manevi temsilcisi olmuş kişilerle birliktelik tabiri caizse Hakkın zatına doğrudan yol bulunan bir alandır. Bu alanda insanın gözünü kapatıp düşünceye dalması yani tefekkürü gaflet bile olabilmektedir. Belki binlerce yıl tefekkürle elde edilen şeyle karşı karşıya kalınmaktadır. Nasıl ki bir saat tefekkür yetmiş yıl ibadetten üstünse, bir saat hak dostlarıyla birliktelik yetmiş yıl tefekkürden üstün olabilmektedir. Buradaki alış veriş başka bir şeydir. Cenâb-ı Hakkın kendisinden insana doğrudan gelen bağ vardır. Buralara hadisi şeriflerde belirtilen mukarreb meleklerin dahi girmesi mümkün değildir. Dolayısıyla insanın buraları algılama araçları farklıdır. Gönülden gönüle, kalpten kalbe diye tarif buyrulan bir halle karşı karşıyalık vardır.

Öyleyse insanın tefekkür edilebilen yönleri olduğu gibi, tefekkürle algılanması mümkün olmayan yönlerinin de olduğu unutulmamalıdır. Bu demek değildir ki sen Allah dostunu, peygamber varisini buldun aklını bir köşeye koy, tefekküre ve düşünceye hacet yok. Asıl Allah dostlarıyla beraberlik insanın kalbini ve aklını genişletir, kalp ve akıl genişledikçe düşünce ufkunun genişlemesi, fikrin Cenâb-ı Haktan karşılık bulması daha çok söz konusu olmaktadır. Yani Allah dostuyla beraberlik senin aklını fikrini açmıyorsa kusura bakma senin ki beraberlik değildir.

İnsanın tefekkürü ile varacağı yer aslında yine insanın kendisidir. Zira bütün varlık kendisine boyun eğdirilmiştir. Ayeti kerimede; “O göklerde ve yerde ne varsa hepsini kendi katından (bir lütuf olmak üzere) size boyun eğdirmiştir. Elbette bunda düşünen bir toplum için ibretler vardır[2]” buyrulmaktadır. Hâcegân büyükleri insanın büyüklüğüne işaret için “kâinatta bir şey yok, ne varsa insan da var” buyurmaktadırlar. Sahabe efendilerimiz dostluğu, arkadaşlığı, sevgiyi, aşkı Efendimizde (sav) yaşamışlardır. Tefekkürleri, onları neticede Efendimize götürmüştür. Cenâb-ı Hakkın zatına muhabbeti Efendimizin şahsında yaşamışlardır. Peygamber Efendimiz bile arşa yükseldiğinde Cenâb-ı Hak ile görüştüğünde kendisine Ebubekir efendimizin sesiyle hitap edilmiştir. Bunların hepsi büyüklerimizin beyan buyurduğu insana işarettir.

Tefekkür, insana her aşamada lazımdır. İnsanı kâmil olunsa dahi Cenâb-ı Hakkı tanıyış ve anlayış nispetinde yakınlık derecesi olacağından insanlığın tekâmülünde ve Hakka yakınlığın ölçüsünde büyük rol yine tefekkür de olacaktır. Hâcegân pirleri “biz bulunduğumuz yerlere düşünce ile geldik. Zira düşünceden daha hızlı bir şey yoktur” buyurmuşlardır.  Amelle, zikirle veya sair ibadetlerle değil de düşünceyle, düşüncenin Cenâb-ı Haktan karşılık bulmasıyla geldik buyurmuşlardır.

Bu sözün hafızalarımıza kazınmasına sebep hikayeyi anlatamadan geçemeyeceğiz. Hâcegân yolunun büyüklerinden üstadımız ile bir ramazan umresinde yaşadıklarımız,  tefekkürün gücünü ve önemini ortaya koyar niteliktedir.

Hâcegân büyükleriyle bir umre ziyaretinde mescidi nebevide bir hak dostunun sofrasına iftara davet edilmiştik. Gidenlerimiz belki bilirler Türk asıllı olup Medine’de doktorluk yapan “Kocabaş” diye maruf bir zatın sofrasındaydık. Bu zatı muhterem bize Pakistan asıllı bir şeyhin geldiğini, Cenâb-ı Hakkı zikirle elde ettiği manevi hallerden ve bu halleri insanların irşadı için kullandığından bahsediyordu. Bizde meraklanmıştık. Hatta aleni insana teveccüh yaparak tasarrufta bulunduğunu söylüyordu. Tasavvufa yabancı olan kardeşlerimizin varlığını da düşünerek teveccüh, tasavvufta şeyhin Cenâb-ı Hakkın izniyle müridine dokunarak veya üfleyerek veya başka şekillerde yönelmek suretiyle müdahalede (müspet yönde) bulunması demektir. Bu zatı muhterem elini karşısındaki insanın kalbine koyup Cenâb-ı Hakkı zikre başlıyor, yaşadığı hali eliyle tabir caizse elektrik akımı gibi karşı tarafa veriyor, karşı taraf da bu elektrikten çarpılmış gibi etkilenip “Allah” diye cezbeye kapılıyordu. Bu kişiyle bizi tanıştırmak istiyordu sofra sahibi kocabaş lakaplı doktor olan zatı muhterem. Nihayet başka bir iftar gününde denk geldik. Bende Pakistan asıllı bu zatı görme şerefine nail oldum. Büyüğümüze teveccühte bulunmak istedi. Hâcegân büyüğümüz de müsaade etti, bu zat aynı usulle gözleri kapalı Cenâb-ı Hakka yönelerek zikir halinde Hâcemize yöneldi, teveccühte bulundu. Hâcemizde cezbe hali olmadı. Bu zatla muhabbetleşildi. Bu zatı kaldığımız otele davet ettik. Pakistanlı şeyh otele geldi. Hâcemiz, şeyh efendiyi odasına aldı. Odalarında özel görüşmeler oldu. Çok değişik haller oldu. Birkaç oda ötede olmamıza rağmen Pakistanlı şeyhin aşırı cezbeye düşerek Allah diye bağırma seslerini duyuyorduk. Biz meseleyi daha sonra Hâcemizin ağzından dinledik. Odada yaşananlar ve Hâcemizin tefekküre ilişkin sözü hayatımıza yön veren şiarlardan olmuştur.

Otel odasında Pakistanlı şeyh efendi tekrar teveccüh yapmak isterler. Ve yaparlar. Ancak yine Hâcemizde cezbe olmaz. Pakistanlı şeyh bu duruma şaşırır. Zira günde ikiyüz elli bin Allah zikri yapmaktadır. Bu zikrin tesiriyle taşa yönelinse taş dile gelmektedir. Bunun üzerine Hâcemiz bir de biz size teveccüh yapalım derler. Ve bu zata Hâcegân yolunun büyüklerinin usulünce üfleyerek teveccüh yaparlar. Bu zat teveccühün etkisiyle öyle bir cezbeye kapılır ki, bu cezbeye o otelde bulunan herkes şahit olmuştur.

Daha sonraki günlerde şeyh efendinin Hâcemize talebe olmak isteğiyle geldiğine şahit olduk. Ancak Cenâb-ı Hakkın cilvesi buraları biz bilemiyoruz, Hâcemiz bu zata başka şeyler tavsiye etti, o gün bugün bu zatla bir daha karşılaşmadık.

Bu olanları anlattıktan sonra Hâcemiz; “Biz bulunduğumuz yere çok zikir çok ibadetle gelmedik, düşüncemizle geldik, düşünceden daha hızlı başka bir şey yoktur” buyurdular. Burada düşünceden kasıt tefekkürdür. Hâcegân pirleri aldıkları emaneti tefekkür binitiyle daha da zirvelere taşımışlardır ve el an bu gün de taşınmaya devam edilmektedir.

Pakistanlı şeyh efendinin geldiği yere, günümüz insanlarının aynı usulle gelmesi nerdeyse olanaksızdır. Zira yemeden içemeden başka bir işle meşgul olmadan Hakkı sürekli zikretmek gerekecektir. Günde iki yüz elli bin adet zikir için bazen yirmi dört saat bile yetmeyecektir. Ancak kişi, tefekkürle, varılan bu noktadan daha ilerisine dahi gitme imkânına sahip olabilecektir.

                       

[1] El-İsfahânî, el-Müfredât, İstanbul 1986, s.578.; Ebu-ş-Şeyh, İbni Ebi-d-Dünya.

[2] Casiye, 13

a. Terim Tanım

Tefekkür kelimesi Arapça olup “fekera” ( ف-ك-ر ) fiili kökünden ve “Tefa’ul” babından gelmektedir. Sözlükte; herhangi bir mesele hakkında düşünme, zihni yorma, derin düşünme ve işin şuuruna varma gibi anlamlara gelmektedir.

Arapçada “tefa’ul” babından gelen fiillerde genelde “iki failden” bahsedilir ve bu iki fail arasında “karşılıklı” etkileşim, meselenin özünü teşkil eder. Bu yüzden “fikir etmek” fiili, “tefa’ul” babında kullanıldığında “fikirleşmek” şeklinde bir mana ortaya çıkmaktadır. Fikirleşen taraflardan biri tefekkürü yapan iken diğeri Cenabı Hakkın bizatihi kendisidir.

Istılahi olarak tefekkür; aklı selim olan kişinin aklından ortaya koyduğu “düş”ünün, temizlenmiş kalb (kalbi selim) ortamına indirilmesi sonucu (ki bu aşamada düş, kalbe düşünce “düşünce” olur) kalpte tenezzülen iskan buyuran, ilmin kaynağı Cenabı Hak ile etkileşime girerek, ürettiği düşüncenin Cenabı Haktan tasdik görerek insanın femi saadet dediğimiz ağzından çıkması şeklindeki ameliyeye tefekkür denir. Ağızdan çıkan düşünceye fikir, bu kişiye mütefekkir denir. Konu üzerinde detaylı açıklamalar ileride yapılacaktır.

b. Kur’an ve Sünnette Tefekkür

Kur’anı kerimde tefekkürle ilgili ayetlere bakıldığında; Al-i İmran suresi 191. ayette; “Göklerin ve yerin yaratılışı hakkında (tefekkür ederler) derin derin düşünürler”  Bakara 266. ayette; “İşte düşünüp anlayasınız diye Allah size ayetleri açıklar.”  Haşr suresi 21. ayette; “Bu misalleri tefekkür etsinler diye insanlara veriyoruz” Nahl suresi 10-11.ayette; “Şüphesiz bunda tefekkür eden (düşünen) bir toplum için işaret vardır“; Ra’d suresi 3. ayette; “Geceyi gündüzün üzerine örtüyor. Şüphesiz bunda tefekkür eden (düşünen) bir toplum için ayetler vardır” şeklinde yer alan ifadelerle tefekkürün mahiyeti ve önemine işaret eden çok sayıda ayetler bulunmaktadır.

Hadisi şerifler incelendiğinde tefekkür ayetlerinin nüzulü sırasında Efendimizin (sav) değişik hallere girdiği gözden kaçmamaktadır. Mesela sahabe döneminde iki kişi Hz. Âîşe’yi (ra) ziyaret ettiği sırada “Hz. Muhammed (sav)’de gördüğünüz etkileyici bir şeyi bize anlatır mısınız?” dediğinde Hz. Âîşeden (ra) rivayet edilen hadisi şerifte;

“Rasulullah (sav) bir gece kalktı, abdest alıp namaz kıldı. Namazda çok ağladı. Gözlerinden akan yaşlar sakallarını ve secde esnasında yerleri ıslattı. Sabah ezanı için gelen Hz. Bilâl (ra): “Ya Rasulallah (sav) geçmiş ve gelecek bütün günahlarınız affedildiği halde, sizi ağlatan nedir?” deyince, O (sav) : “Bu gece Yüce Allah bir ayet indirdi. Beni bu ayet ağlatmaktadır” dedi ve ayeti okudu: “Göklerin ve yerin yaratılışında, gecenin ve gündüzün gidip gelişinde elbette akl-ı selim sahipleri için ibret verici deliller vardır.[1]” Ondan sonra Rasulallah (sav): “Bu ayeti okuyup da üzerinde tefekkürde bulunmayan, düşünmeyen kişilere yazıklar olsun” dedi. Ayette geçen ve tefekküre davet edilen akl-ı selim sahiplerinin varmaları gereken netice ise bir sonraki ayeti kerimede şöyle zikredilmiştir;

“Onlar ayakta, oturarak ve yanları üzerine yatarken Allah’ı zikrederler, göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde tefekkür ederler, Rabbimiz, bunu boş yere yaratmadın, sen yücesin, bizi ateş azabından koru! (derler)[2]“

Tefekkürün önemine dair çeşitli rivayetlerle günümüze ulaşan ve üzerinde çokça durulan hadisi şeriflerden bazılarını burada zikretmeden geçemeyeceğiz. “Allah’ın yarattıkları hakkında bir saat tefekkür, bir gece ibadet etmekten daha kıymetlidir”; “Allah’ın azameti, Cennet ve Cehennem hakkında bir an tefekkür, bir geceyi ibadetle geçirmekten daha kıymetlidir” ;”Bir saat tefekkür, yetmiş yıl ibadetten daha hayırlıdır[3]” buyrulmaktadır.

c. Hâcegân Yolunda Tefekkür; Hâcegân Vakfı Fikriyatı

Hâcegân büyükleri, “Biz bulunduğumuz yere çok zikir çok ibadetle gelmedik, düşüncemizle geldik, düşünceden daha hızlı başka bir şey yoktur” buyururlar. Burada düşünceden kasıt tefekkürdür. Hâcegân pirleri aldıkları emaneti tefekkür binitiyle daha da zirvelere taşımışlar ve el an bugün de taşımaya devam etmektedirler.

Ayeti kerimede geçen “Allah nurunu tamamlayacaktır[4]” ibaresinde yer alan “nur” kelimesi, Kur’anın hükmü yanında “insan” olarak da tefsir edilmektedir. Yani insan tamamlanacaktır. Zira din tamamlanmıştır, tamdır. Nakıs olan insandır. İnsanın kemâlât yolculuğu bitmemiştir. Bu manada Hâcegân pirleri bile kendilerine bırakılan emaneti işlemeye devam etmişlerdir.

Bırakılan emanet, “maiyet sırrı” denilen Hakla birlikte yaşama sanatıdır. Cenâb-ı Hak ile birliktelikte hep kazanım vardır. Bu kazanımlar bir sonraki nesle devredilmekte neticede kemâlât bir önceki döneme göre daha da ileriye taşınmaktadır. Bu tıpkı zahirdeki teknoloji gibidir. Nasıl ki teknik durmadan ilerliyorsa kemâlât denilen şey de durmadan ilerlemektedir. İşte bu ilerleyişte kişinin yeri anlayışla belirlenmektedir. Anlayışın oluşması tefekkür ameline bağlıdır. Yani insan hangi aşamada olursa olsun kendisinin önünü açan en önemli alet veya kendisini hedefe ulaştıran en hızlı binit tefekkür olacaktır.

Bu manada Hâcegân Vakfı bir fikir ocağıdır. Günün kâmil insanları mesabesindeki zamanın hâcelerinin her an hay olan Cenabı Hakla yaşadıkları aşk ocağından elde ettikleri sıcak, mis kokulu ekmek misali, o demden elde edilen taze ve katışıksız muhabbet kokan o fikirlerin husule geldiği yerlerdir. Vakfın binaları gönüllerdir. Binalarla, okullarla, kurslarla vakit kaybetmez. Binalara değil insanlara yatırım yapar. Okulu, kursu, tekkesi gönlüdür. Seyyardır. Her yere sığar, açar kurar o demi yaşar yaşatır. Yer geldi mi hemen toplar, kapatır, pratiktir. Onun için bir insan dahi olsa önemlidir. Bir insan uğruna binlerce bina, okul, kurs feda edilebilir. Binalar, okullar, kurslar adı altında insanların feda edilmesine karşıdır.

Hacegan Vakfı fikriyatı maya gibidir. Sahibi Hace-i Kaniat Muhammed Mustafa (sav)’dır. O, ashabı güzini mayalamış, ashab da sonraki zamanın hâcelerini mayalayarak günümüze kadar bozulmadan gelmiştir. Tıpkı sütün yoğurtla mayalanması gibi. Bugün sağlıklı maya ile mayalanan yoğurt, bembeyaz ve tadı da ilk günkü yoğurdun tadındadır. Hâcegân Vakfı fikriyatı, bu maya misalidir. Nasibi olan herkesi mayalama gücüne sahiptir. Abı hayat gibidir. Serin, soğuk su gibidir. Her derde şifadır. Zira insanlığın tüm hastalıklarının sebebi iman zafiyetindendir. Allaha (cc) inandım diyen çoktur ancak Allah (cc) varmış gibi yaşayan azdır.

İşte zamanın Hâcesi, aşk ocağı denilen gönülden, her an hay olan ve tenezzülen iskan buyuran Cenabı Hakla yaşadığı anın deminden, anın hikmetini ve hakikatini istinbat edebilen, getirebilen kişidir. Bu dem sonucu çıkan yepyeni sıcacık bu fikirler, 70 yıl ibadet gücündedir[5]. Pas sökücü mesabesindedir. Hasta kalplere şifa, paslı gönüllere cila hükmündedir. Bugün, insanlığın ihtiyacı; zamanın münevver, mütefekkir, Allah adamları dediğimiz zamanın hâcelerinin Haktan getirdikleri, anın hikmeti mesabesindeki fikirlerdir. Bu adamlardan doğan fikirler, abı hayat gibidir. Bu hayat  suyu, önce kendilerine hayat verir, hay olurlar, yeniden dirilirler. Hararetlerini ve ateşlerini ancak bu su söndürür. Sonra mevhibe-i ilahi olan, bitmeyen ve tükenmeyen bu suyun bereketini Cenabı Haktan bilerek susuz çoraklaşmış gönüllere ulaştırma gayreti içerisine düşerler. Bilir ki gönüller Cenabı Hakkın evleridir. Yapılan her yeni gönül, Hakkın iskan buyuracağı evdir, yeni bir ocaktır, nice demlerin yaşanacağı yerdir.

Bilir ki, ateşi de veren O’dur. Suyu da veren O’dur. O’ndan O’na deveran eden O’dur. Yeter ki ortada sen olmayasın, ben olmayayım, hep O (cc), olsun.

…..

Ademliktir[6] insanı âdem[7] yapan,
O demdir âdemi ayakta tutan,
Demi demdir bu âlem,
Ademi âdemler doğuran,
Hâce-i Hâcegândır, yâri dost besti best.

Hülasadır insan bu kevni âlemin,
Hazreti insandır gaye-i kelamı kadimin,
İnsanı hazret yapan tohumudur kâmilin,
Hâce-i Hâcegândır, dostu yâr besti yâr.

…..

aa. Düşünce – Tefekkür Ayrımı

Tefekkür ile düşünce arasındaki ayrım, düşünme eyleminin Cenâb-ı Haktan karşılık bulup bulmamasına bağlıdır. Cenâb-ı Haktan karşılık bulmayan akıl ameliyesine düşünce denir. Düşüncede teklik vardır. Zannilik vardır. Tahmin vardır. Tefekkürde haktan bir karşılık olduğu için “hakikat” vardır. Bu düşünülen şey eşya ise ve Allah’tan karşılık bulmuş ise “eşyanın hakikati” sezilmiştir, anlaşılmıştır. Bu şekilde yapılan tefekkür yetmiş yıl ibadete karşılıktır. Yoksa insanın “ay”ı Allah yarattı, “yıldız”ı Allah yarattı, deyip bu eylem karşılığında yetmiş yıllık ibadet karşılığı beklemek ahmaklık olsa gerektir.

Yorum da bir düşünce mahsulüdür. Yorumda belki bir bilginin varlığı yoruma ağırlık kazandırabilir. Ancak ayeti kerimelerde Cenâb-ı Hakkın bizlerden istediği “tefekkür” eylemini karşılamadığı görülmektedir.

bb. Fikir, Düşüncenin Cenâb-ı Haktan Tasdik Görmüş Halidir.

Düşüncenin Cenâb-ı Haktan nasıl karşılık bulduğunu ve fikre / fikriyata dönüştüğünü Allah dostlarından olan Bişri Hafi hazretlerinin hayatından bir kesitle cevap verelim.

Bişri Hafi hazretlerinin İslâmi yaşantıya dönüş yapmadan önceki hali hepimizin malumudur. Bir gün aşırı alkollü bir vaziyette sokakta yürümeye çalışırken bir kâğıt parçasının etrafta dolaştığını görürler. Önce dikkatlerini çekmez ancak bir rüzgârın evirip çevirip önüne attığı kâğıt parçasını zorda olsa Bişri Hafi hazretleri fark eder. Kâğıt üzerine alkollü olmasına rağmen düşünür. Öyle düşünür ki, kendi kendine bu kâğıt parçasına Kur’an ayetleri yazılıyor bunun yerde olmaması lazım geldiği sonucuna varır ve yerden eline kâğıdı alır, kâğıda baktığında orada gerçekten “Allah” isminin yazılı olduğunu görür. Bu sefer tekrar gönlüne yönelir ve içten ve derin bir düşünüşle;

“Yarabbi sen kendi ismini bu cansız kâğıda yazdın ve benim elimle onu yere düşürmekten kurtardın. Keşke benim kalbime de ismi şerifini yazsan da birileri de beni şu çirkeflikten kurtarsa diyerek içten sızlanır” bu düşünce Cenâb-ı Hakkın çok hoşuna gider ve Bişri hafi Hazretlerini maişetini demircilikle sağlayan zamanın kutbu olan zata yönlendirir. Bişri Hafi hazretlerinin bu düşüncesi kendisine büyük kapıların aralanmasına vesile olur.

İşte düşüncenin Cenâb-ı Haktan karşılık bulması bu şekildedir. Karşılık bulan bu düşünceye “tefekkür” denilmiştir. Bişri Hafi hazretleri, yetmiş yıllık ibadetle ulaşamayacağı seviyeye bir anlık tefekkür ile ulaşmıştır. Tabir caizse tam onikiden vurmuştur.

Tefekkür için ön bir ibadet koşul yoktur. Bişri Hafi hazretlerinin o hali gibi insan hangi halde olursa olsun bu yol ona açıktır. Kişinin Müslüman olması da şart değildir. Zira Kur’anda yer alan tefekkür ayetleri incelendiğinde gayri müslümlere dahi “tefekkür” etmedikleri için sitem edildiği görülmektedir. Bir gayri müslimin bu yolu kullanarak Cenâb-ı Haktan alacağı karşılıkla Bişri Hafi hazretleri gibi olması muhtemeldir. Ancak tefekkür ibadetinin inanan Müslümanlar açısından önemi üzerinde de dikkatle durulmalıdır. Sarhoş bir kişinin veya gayri müslim bir kişinin tefekkürü sayesinde geldiği nokta böyleyken samimi bir müslümanın veya bir âlimin, arifin tefekkürü nasıldır onu artık siz düşünün.

Büyüklerimiz “sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” buyurmuşlardır. Yukarda verdiğimiz örnekte insan sadece bir düşüncesinde isabet etmiş ve haktan karşılık bulmuştur. Bir de her yöneldiğinde Hakkın lütfüne mazhar olmuş kişileri bir düşünelim. Bu kişilerin her mesele hakkındaki tefekkürünü düşünelim. İnsanı gerçekten heyecanlandıran bir durumla karşıyayız. Meseleyi daha açık bir örnekle izah etmek gerekirse, hani anlayış meselesini izah etmek için kullandığımız inek örneği vardı. Şayet inek hasta ise kendisine ne kadar tabî yeşil ot verilirse verilsin ondan çıkan sütün hastalıklı olduğunu belirtmiştik. Yani insan hasta ise nefsini ıslah etmemiş ise kendisi ne kadar temiz ayet ve hadisi tefekkür etmeye çalışırsa çalışsın onda hastalıklı fikirler çıkacaktır. Kişinin samimiyeti nispetinde isabet olması mümkündür. Ama her an isabeti mümkün değildir. Bu manada nefsini ıslah etmiş kişinin tefekkürü ile hasta kişinin tefekkürü arasında fark vardır. Her ikisi de süttür, beyazdır ancak arada kalite farkı vardır.

Öyleyse sağlam ve sahih ve daim bir tefekkür için temizlenmiş bir kalp, bunun için tezkiyesi yapılmış bir nefs ve vahyin emri altına girmiş selim bir akıl lazımdır. Mademki tefekkür aklın amelidir. Akıl zararlı dış etkilerden sıyrılmalıdır. Kur’anın ifadesiyle selim bir akıl olmalıdır. Aklın selimiyeti, kalbin selimiyetine bağlıdır. Kalbin nasıl temizlendiği, kalbi selim halini aldığını kalp kavramı bahsinde detaylıca işlemiştik.  Akıl, kalp ortamında Cenâb-ı Hakkın tenezzülen kuşattığı gönüle yönelecek ve Cenâb-ı Hakkın lütfettiği hakikati aklıyla kuşatarak bir karşılıklı fikirleşme-buluşma meydana gelecek ve buluşmaya tefekkür denilecektir.

Tefekkürde bir kuşatma vardır. Bu yüzden hadisi şeriflerde tefekkür alanının sınırı çizilmiştir. İnsanın Cenâb-ı Hakkı kuşatması düşünülemez bu sebeple hadisi şeriflerde her şeyi tefekkür edin ancak Cenâb-ı Hakkın zatı hariç buyrulmaktadır. İbn Abbastan (r.a) rivayet edilen hadisi şerifte bazı insanlar Allah’ın zatı hakkında düşünmek istediler. Bunun üzerine Efendimiz (sav) bu hususta şu açıklamada bulundu: “Allah’ın yarattıkları hakkında düşünün. Allah’ın zatını düşünmeyin. Allah’ın şahsı hakkında düşünmeye güç yetiremezsiniz [8]“

Hâcegân yolunda kişiye önce zikir verilir, zikirle kalp temizlenip belli bir olgunluğa gelince murakabe dediğimiz dersler başlar. Yukarda Ali İmran suresinin 191. ayetinde Cenâb-ı Hak tefekkürden bahsetmeden önce, bahse konu kişilerin Allahı nasıl zikrettiklerinden bahseder. Sağlam ve sahih tefekkür için zikrin ne kadar önemli olduğu ince bir anlatımla ayetlerde işaret edilmiştir. Hâcegân pirleri bu inceliklerin hepsine vakıf oldukları için önce kişiye zikri tesviye etmişler, nefsin tezkiyesine önem vererek kalbin temizliğine bakmışlardır. Zira tefekkür işi kalpte olacaksa bu fikirleşme buluşma kalpte meydana gelecekse kalbe bir çeki düzen vermek gereklidir. İçerisi perşembe pazarına dönmüş, Allah’tan gayri her şeyle doldurulmuş bir kalpte neyin tefekkürü yapılacağı bellidir.

Meseleyi toparlayacak olursak tefekkür, Cenâb-ı Hak ile buluşma ameliyesidir. Bu buluşma öncesi insanın kendisine çeki düzen vermesi gereklidir. Ancak insan kendisine çeki düzen verse de layıkıyla temiz olması mümkün değildir. Ne kadar temiz olunduğu zannedilirse zannedilsin Hakkın yanında bir kirlilik olacaktır. Hâcegân pirleri bu durumun farkında oldukları için bir püf noktası bulmuşlardır. Oda sevgidir. Kalb mekânında sevgi ne kadar fazla ise kusur ve ayıplar o oranda görülmemektedir. Akıl bir gemi, tefekkür varılacak bir liman ise sevgi, bu geminin rahat yürümesini sağlayan deniz gibidir. Sevgi denizi ne kadar büyükse akıl gemisi rahat yüzer. Kalpte aşk yoksa bu akıl gemisini yürütmek zordur. Hani derler ya iki gönül bir olunca samanlık seyran olur. Bu aşk ne kadar çok olursa Cenâb-ı Hak da bizim gönlümüzdeki kirliliğe bakmayacak, Bisri Hafi misali kusurlar ve küsürlar nazara alınmayacak ve Cenâb-ı Haktan karşılık bulacaktır.

Bu sebeple neyin hakikati bilinecekse (Hakkın zatı hariç) akılla bilinecek, aklı Hakka taşıyan aşk olacak, bu olaylar kalp ortamında gerçekleşecek ve bu mutlu sona “tefekkür” denilecektir.

                       

[1] Âl-i İmrân, 3/190

[2] Âl-i İmrân, 3/191

[3] Suyutî, Camiu’s-Sağir, II/127; Aclûnî, I/310

[4] Saf Suresi 8. Ayet; “Onlar ağızlarıyla Allah´ın nûrunu söndürmek istiyorlar. Halbuki kâfirler istemeseler de Allah nûrunu tamamlayacaktır.“

[5] İbn Abbas ve Ebu’d-Derda‘dan rivayet edildiğine göre “Bir saat tefekkür yetmiş yıl ibadetten hayırlıdır.” Bkz.: Aliyyu’l-Kārî, Esrâru’l-Merfû’a, 175; Suyutî, Camiu’s-Sağir, II/127; Aclûnî, I/310)

[6] Adem: yokluk.

[7] Âdem: insan, insanı kâmil.

[8] Mecmau’z-Zevaid, 1/81, Kenzu’l-Ummal, h. No: 5707).