MENKIBELERİ:

Hâkim Süleyman Ata

Ahmed Yesevî hazretleri, vakitlerini üçe ayırırdı. Günün büyük bölümünde ibadet ve zikirle meşgul olurdu. İkinci kısmında talebelerine zâhirî ve bâtınî ilimleri öğretirdi. Üçüncü bölümünde ise alın teri ile geçimini sağlamak üzere tahta kaşık ve kepçe yaparak bunları satardı.

Hâce Ahmed Yesevî bir gün dergâhının önünde oturuyordu. Yoldan geçmekte olan bir grup çocuk gördü. Câmiye veya medreseye Kur’ân öğrenmek için giden bu çocuklar Mushaflarını bir kılıf içine koymuş ve boyunlarından aşağı sarkıtmışken, içlerinden bir tanesi Kur’an’a olan saygısından dolayı Mushaf’ının başının üzerinde taşıyordu. Ayrıca medreseden evine dönerken hocasının bulunduğu tarafa sırtını dönmemek için geri geri yürüyerek gidiyordu. Bu durumu gören Ahmed Yesevî o çocuğa:

“Oğlum! Hocandan, anne ve babandan izin al, senin dinî eğitimini ben vereyim.” dedi. Çocuk gerekli izinleri alıp Yesevî’nin dergâhına geldi. Uzun yıllar dinî eserler okuyup ilim tahsil etti, ardından tasavvuf eğitimi alıp maneviyatta ilerledi. Bu çocuğun adı Süleyman idi.

Bir gün Hâce Ahmed Yesevî, Süleyman ve diğer birkaç arkadaşını odun toplamak için kıra gönderdi. Gelen odunlarla yemek pişirilecek ve dervişlere, talebelere ve misafirlere ikram edilecekti. Çocuklar odun getirirken yolda yağmur yağmaya başladı. Süleyman cübbesini (paltosunu) çıkarıp odunlara sardı. Dergâha geldiklerinde diğer çocukların getirdiği ıslak odunlar yanmazken Süleyman’ın kuru odunları yandı. Bunun üzerine Hâce hazretleri:

“Sen ince düşünceli yani hikmetli bir iş yapmışsın. Bundan sonra senin adın Hakîm Süleyman olsun.” dedi. Sonraki yıllarda hocası Ahmed Yesevî’den icazet (diploma) alan ve Bakırgan denen bölgede yerleştiği için Süleyman Bakırganî adıyla da anılan bu zât, daha ziyade Hakîm Ata diye meşhur hak dostlarının büyüklerinden olmuştur.

Hızır (as) ile Dostluğu

Geçimini tahta kaşık yontup satmakla temin eden Ahmed-i Yesevî hazretleri, zamanını büyük ölçüde ibadet ve irşatla geçiriyordu. Şöhreti arttıkça sevenleri de artıyor, hakkında çeşitli kerametler rivayet ediliyordu. AHMED-İ YESEVÎ Hz. Hızır (as) ile daimi sohbet halinde idi. Hz. Hızır kendisine, “Her gün yedi iklimde yedi defa musâhib (sohbetleşecek dost) ararım, fakat senden daha kabiliyetli ve gerçek bir musâhibe rastlamadım” demişti.

Cennetten Gelen Hurma

Peygamber Efendimizin ﷺ kutlu savaşlarından birinde, yiyecek bulamayan sahabe, O’nun huzuruna gelerek, yiyecek istediler. Peygamber Efendimiz ﷺ dua etti. Onun duası üzerine Cebrail (as) cennetten bir tabak hurma getirdi. Peygamber Efendimiz ﷺ ve ashabına getirilen bu hurmalar dağıtılırken bir tanesi yere düştü. Bunun üzerine Cebrail (as) Peygamber Efendimize ﷺ hitaben:

-Ey Allah’ın Resulü! Yere düşen bu hurma, gelecekte, sizin ümmetiniz olarak doğacak Ahmet Yesevî’nin kısmetidir, dedi.

Öyle ise bu emanet, sahibine ulaştırılmalıydı. Peygamber Efendimiz ﷺ, hurmayı Arslan Baba’ya teslim etti. Ahmet Yesevî’yi  nerede, nasıl bulacağını; onun eğitimi ile ilgilenmesini buyurdu. Bu hususta, ona yardım etmesi için Allah’a dua etti. Bu duanın bereketiyle uzun yıllar yaşayan Arslan Baba, bir taraftan da Ahmet Yesevî’yi arıyordu. Bu maksatla Türkistan taraflarına gitti. Uzun araştırmalar sonunda, yıllar önce tarifi verilen çocuğu, bir sabah medreseye giderken buldu. Çocuğu selamladı. Arslan Baba’nın selamına mukabelede bulunan çocuk:

–Ey Baba! Emanetimiz nerededir? Diye sordu.

Arslan Baba çocuğun bu beklenmedik sorusu karşısında şaşırdı. O’na:

-Sen bu emaneti nerden biliyorsun? dedi.

Çocuk:

-Allah, o emanetin sırrını, bana bildirdi, karşılığını verdi.

Karşısındaki çocuğun Ahmet Yesevî olduğundan şüphesi kalmayan Arslan Baba, ilk günkü tazeliğini koruyan hurmayı çocuğa teslim etti.  Onun manevî terbiyesini üzerine aldı.

Çilehane

Hâce Ahmed Yesevî, çok sevdiği Hz. Peygamber’in 63 yaşında vefat ettiğini düşünerek kendisi de bu yaşa geldikten sonra yeryüzünde fazla dolaşmak istemedi. Vaktinin çoğunu dergâhında bir yeraltı odası şeklinde oluşturduğu çilehanesinde geçiriyordu. Önde gelen talebelerinden Seyyid Mansûr Ata bu çilehaneye ilk defa indiği zaman gördüğü manzaraya üzüldü. “Şeyhim bu dar yerde sıkıntı içindedir,” diye düşünerek ağlamaya başladı. O sırada gözünden perdeler açıldı, o daracık zannettiği yeri bir ucu doğuda, bir ucu batıda gördü ve içinden geçirdiklerinin yanlış olduğunu anladı.

…..

Tarikate şeriatsiz girenlerin,
Şeytan gelip imanını alır imiş.
İşbu yolu pirsiz iddia eyleyenleri,
Şaşkın olup ara yolda kalır imiş.

Tarikate siyasetli mürşid gerek,
O mürşide itikatli mürid gerek,
Hizmet kılıp Pir rızasını bulmak gerek,
Böyle âşık Hakk’tan pay alır imiş.

Pir rızası Hakk rızası olur dostlar,
Hakk Taâlâ rahmetinden alır dostlar,
Riyâzette sır sözünden bilir dostlar,
Öyle kullar Hakk’â yakın olur imiş.

İşbu yola ey kardeş pirsiz girme,
Hak yâdından bir an gâfil olup yürüme,
Mâsivaya -akıllı isen-, gönül verme,
Lânetli şeytan kendi yoluna salar imiş.

Şeriati, tarikati bileyim desen,
Tarikati hakikate ulayım desen,
Bu dünyadan inci ve cevher alayım desen,
Candan geçen seçkinleri alır imiş.

Aşık kullar gece gündüz aslâ dinmez;
Bir saati Hak yâdından gâfil olmaz,
Öyle kulu Sübhan Melik’im ziyanda bırakmaz,
Dua eylese, icabetli olur imiş.

Vah ne yazık, geçti ömrüm gaflet ile,
Sen bağışla günahlarımı rahmet ile,
Kul Hoca Ahmed sana yandı hasret ile,
Kendi kendisine kendisi yanıp yakılır imiş.

(Hâce Ahmed YESEVİ, Divan-ı Hikmet, 109.Hikmet)

1. Menkıbeleri:

Askerin Emaneti

Hacı Bayramı Veli’nin doğduğu Zülfadl (Sol-Fasol) köyünden bir genç askere çağrılmıştı. Yetim olan bu temiz genç, babasından kalma birkaç altınını, annesinden kalan hatıra bilezik ve küpeleri emanet edecek bir kimse bulamadı. Hepsini küçük bir çekmeceye koyup, Hacı Bayramı Veli’nin türbesine getirdi. Türbeyi ziyaret edip;

“Ya hazreti Hacı Bayramı Veli! Beni vatani vazifemi yapmak için çağırdılar. Annemden ve babamdan kalma şu hatıraları emanet edecek bir kimse bulamadım. Bu küçük çekmeceyi zatı alinize emanet bırakıyorum. Eğer askerden dönersem, gelir alırım. Şayet dönemezsem, istediğiniz bir kimseye verebilirsiniz!” diye münacaat etti.

Sonra çekmeceyi sandukanın kenarına koyarak ayrıldı.

Aradan yıllar geçti. Gencin askerliği bitti ve emanetini almak üzere Hacı Bayramı Veli’ye geldi. Ziyaretini yapıktan sonra, çekmeceyi koyduğu yerde buldu. Hiç dokunulmamıştı.

Orada türbeyi bekleyen türbedara;

“Bu çekmece benimdir. Askere gitmeden önce emanet bırakmıştım. Şimdi alıyorum.” dedi.

Türbedar;

“Tabi, alabilirsen al. Çünkü ben, bir defasında bu çekmecenin yerini değiştirmek istedim. Fakat bütün uğraşmalarıma rağmen yerinden bile oynatamadım. Bunda bir hikmet olduğunu düşünerek, bir daha elimi bile sürmedim.”

Genç, çekmecenin yanına gelip, Hacı Bayramı Veli’ye teşekkür etti ve emanetini alarak köyüne döndü.

Akşemseddin

İstanbul’un manevi fatihi olan Akşemseddin Osmancık’ta müderrisken Hacı Bayramı Velinin evliyalık derececsini duymuş ve ona talebe olmak üzere Ankara’ya gelmişti. Fakat Hacı Bayramı Velinin kendi aklınca olumsuz hoşuna gitmeyen bir durumunu görüp, “buralara boşuna gelmişim” diyerek oradan ayrıldı. Zeynüddin Hafi hazretlerine talebe olmak üzere Mısır’a doğru yola çıktı. Haleb’e vardığı gece bir rüya gördü. Rüyasında, boynuna bir zincir takılmış ve zorla Ankara’da Hacı Bayram-ı Veli’nin eşiğine bırakılmıştı. Zincirin ucu ise Hacı Bayram’ın elindeydi. Bu rüya üzerine, Akşemseddin yaptığı hatayı anlayarak derhal Anakra’ya geri döndü. Şehre ulaştığında Hacı Bayramı Veli’nin talebeleriyle ekin biçmeye gittiğini öğrendi. Tarlaya gitti. Fakat Hacı Bayram hazretleri ona hiç iltifat etmediler. Akşemseddin, diğer talebelerle birlikte ekin biçmeye başladı. Yemek vakti geldiğinde, insanların ve orada bulunan köpeklerin yiyecekleri ayrıldı. Hacı Bayramı Veli, talebeleriyle yemek yemeye başladı. Yine Akşemseddin’e hiç iltifat etmeyip, yemeğe çağırmadı. Akşemseddin yaptığı hatayı bildiği için, kendi kendine;

“Ey nefsim! Sen, Allahü tealanın büyük bir veli kulunu beğenmezsen, işte böyle yüzüne bile bakmazlar. Senin layık olduğun yer burasıdır.” diyerek, köpeklerin yanına yaklaşıp, onlarla beraber yemeye başladı.

Hacı Bayramı Veli hazretleri, Akşemseddin’in bu tevazuuna dayanamayarak; “Köse! Kalbimize çabuk girdin, yanımıza gel.” buyurup iltifat etti, kendi sofrasına oturttu. Sonra ona; “Zincirle zorla gelen misafiri, işte böyle ağırlarlar.” diyerek, onun gördüğü rüyayı, keramet göstererek anladığını bildirdi.

Vergi ve askerlikten muafiyet

Hacı Bayramı Veli, Ankara’ya Sultan Murad Hanın verdiği fermanla geldi. Fermanda, Hacı Bayramı Veli hazretlerinin talebelerinin, yalnız ilim ile meşgûl olmaları için, onların vergi ve askerlikten muaf tutulduğu bildiriliyordu. Bunu duyan pek çok kişi, vergi ve askerlikten kurtulmak için Hacı Bayramı Veli’nin talebesi olduğunu söylemeye başladı. Bunlar o kadar çoğaldı ki, Ankara’nın mali ve askeri düzeni bozuldu. Sonunda Sultan, Hacı Bayramı Veli’den talebelerinin bir listesini istemek zorunda kaldı.

Hacı Bayramı Veli de, Ankara’nın Kanlıgöl mevkiinde bir çadır kurdu ve; “Bize intisab edenler, talebe olanlar burada toplansın.” diye ilan etti. Hacı Bayramı Veli’nin talebesi olduğunu söyleyen herkes, akın akın gelip meydanı doldurdu. Hacı Bayramı Veli; “Dervişlerim, müridlerim! Bana intisab eden talebelerimi bugün burada kurban etmem emrolundu. Canını, malını bana feda eden, çadıra girsin.” buyurdu. Bütün talebeleri bir korku aldı. Bir uğultu yükseldi. Vergiden kaçmak için talebe görünenler; “Bu ne biçim mürşit; bu nasıl müritlik.” diye söylenip duruyorlardı. Hacı Bayramı Veli de, eline keskin bir bıçak ile çadırın kapısında beklemeye başladı. Bu sırada topluluktan, bir erkek ile bir kadın kalabalığı yararak doğruca çadırın içine girdiler. Arkalarından Hacı Bayramı Veli de girdi. Daha önceden çadıra koyduğu koyunu içeride hemen kesti. Kırmızı bir kan, çadırdan dışarı çıktı. Kanı gören herkes hemen kaçtı. Meydanda kimse kalmadı. Daha sonra dışarı çıkan Hacı Bayram-ı Veli; “Anladık ki, bu kadar talebemiz varmış. Sultana bir mektup yazdı ve talebelerinin sayısının bir buçuk olduğunu bildirdi. Bunlardan başka herkes, vergi vermek ve askerlik yapmak suretiyle, devlete olan borcunu ödemelidir” buyurdu.

2. Sözleri:

• Âlim ve velilerin kabirlerini ziyaret ediniz. Zira o büyükler, kendilerini ziyaret edenlere şefaat ederler.
• Hiddet ve kin, hakikatleri gören gözleri kör eder. Öfke, iyi düşünmeyi daraltır, yanıltır.
• Hiçbir günahı küçümsemeyin, çok çalışın. Boş gezenler, zengin bile olsa, arkadaşları şeytan, kalpleri şeytanın konağı olur.
• İnsanların fitnesinden kurtulmak istiyorsanız, çarşı ve pazarlarda sık sık bulunmayınız.
• Dünya gamından, nefsin sıkıştırmasından hafifleyip kurtulmak istiyorsanız, kabristanları sık sık ziyaret ediniz. Ölümü çok hatırlayınız. Ölüm gelmeden hesabınızı yapınız. Tövbe ediniz ki, affa kavuşasınız.
• Ayıp ve kusurlarını gördüğünüz arkadaşlarınızın, komşularınızın, sırlarını ifşa etmeyiniz; çünkü gördüğünüz bu sırlar, size emanettir. Emanete hıyanet ise çirkin bir harekettir. Emaneti koruyunuz.
• Allah’u Teâlâ’ya isyan yolunda, hiçbir kimseye yardım etmeyiniz.
• Çarşıda ve câmi avlusunda bir şey yemeyiniz. Yol ortasında durmayınız. Ticaret erbabının dükkanlarında uzun müddet oturmayınız.
• Helalinden kazanıp, ondan fakirlere cömertçe veriniz.

3. Şiirleri:

Sen Seni Bil

Bilmek istersen seni,
Can içre ara canı.
Geç canından bul anı,
Sen seni bil, sen seni.

Kim bildi efalini,
Ol bildi sıfatını.
Anda gördü zatını,
Sen seni bil, sen seni.

Görünen sıfatındır,
Anı gören zatındır.
Gayrı ne hacetindir,
Sen seni bil, sen seni.

Kim ki hayrete vardı,
Nura müstağrak oldu.
Tevhidi zatı buldu,
Sen seni bil, sen seni.

BAYRAM özünü bildi,
Bileni anda buldu.
Bulan ol kendi oldu,
Sen seni bil, sen seni.

……………

N’oldu Bu Gönlüm

N’oldu bu gönlüm, n’oldu bu gönlüm?
Derdü gam ile doldu bu gönlüm.
Yandı bu gönlüm, yandı bu gönlüm,
Yanmada derman buldu bu gönlüm.

Gerçi ki yandı gerçeğe yandı,
Rengine aşkın cümle boyandı.
Kendi de buldu kendi de buldu,
Matlabını hoş buldu bu gönlüm.

Elfakru fahri elfakru fahri,
Demedi mi alemlerin fahri.
Fakrını zikret fakrını zikret,
Mahv u fenada buldu bu gönlüm.

Sevda-yı a’zam sevda-yı a’zam,
Bana k’oluptur arş-ı muazzam.
Mesken-i canan mesken-i canan,
Olsa acep mi şimdi bu gönlüm.

Bayrami imdi bayrami imdi,
Yar ile BAYRAM eyledi şimdi.
Hamd senalar hamd-ü senalar,
Yar ile bayram etti bu gönlüm.

*Makale, Hâcegân Vakfı Genel Sekreterliği tarafından hazırlanmıştır.

Hacı Bayramı Veli (1352-1430), bu toprağı mayalayan, irfan yolumuzun, gönül sultanlarımızın, Hâcegânın büyüklerindendir.

Ankara’yı eğitim merkezi haline getirip, Akşemseddin gibi, Eşrefoğlu Rumi gibi alimlerle, Fatih Sultan Mehmet Han gibi Hadis-i Şerifle müjdelenmiş padişahlar yetiştirip, çağ kapatıp çağ açtırarak, dünyaya yeni nizam gelmesine vesile olan; sözüyle, sohbetiyle, şiiriyle, tasarrufuyla, nasihatlarıyla insanlığı bozkırdan irşad eden, yeşerten büyük bir Allah dostudur.

Asıl adı Numan olup Ankara’nın Zülfadl (solfasol) köyünde, 1352 (H.752) yılında dünyaya geldi. Küçük yaşlarda ilim tahsiline başlayıp, dini ve zamanının fen ilimleriyle kendisini yetiştirdi. Ankara’da Melîke Hâtun’un yaptırdığı Kara Medresede müderrislik yaparak talebe yetiştirmeye başladı. Burada talim ve tedrisle meşgulken, Kayseri’de tasavvuf yolunu neşreden Somuncu Baba olarak bilinen Şemsettin Musa Kayseri’nin oğlu Hamidüddin-i Veli’nin davetine uyarak tasavvuf yoluna intisap etti ve müderrisliği bıraktı. Rivayete göre Somuncu Baba, müridi Şeyh Suca Karamanî’ye: “Ankara’da Kara Medrese’de Numan adlı bir kimse vardır. Var onu davet eyle, yanıma gelsin” diye gönderir. Şeyh Suca Ankara’ya varır. Hacı Bayram’ı medresesinde ders verirken bulur. Şeyhinin davetini iletir. Hacı Bayramı Veli büyük bir  teslimiyetle “Davete icabet lazımdır” diyerek medresesini bırakıp Kayseri’ve varır. Genellikle müridler mürşidlerini arar ve bulmak için büyük zahmetler çekerken Hacı Bayram Veli’nin bir mazhariyeti de, mürşidinin onu bulup davet etmesidir. ‘Bayram‘ ismi, Somuncu Baba’ya intisabı bir Kurban Bayramı gününe rastgeldiği için şeyhi tarafından vermiştir.

Kayseri ve Bursa’dan sonra üç yıl süren Şam, Mekke ve Medine’yi kapsayan  hac yolculuğuna çıkar, dönüşte Aksaray ve Darende’de tasavvuf yolunda büyük mesafeler kateder. Hocasının 1412 (H. 815) senesinde; “Hilafetle” görevlendirmesi üzerine bu ağır vazîfeyi yüklenip şeyhinin vefatından sonra Ankara’ya dönerek irşada başlar. Daha sonraları Bayramîlik olarak adlandırılan bu özel yolda  sesli zikri Halvetîlikten, sessiz zikri de Nakşîlikten alarak Cenabı Hakka özel bir yol açar.

Sultan II. Murâd Hanın, Hacı Bayram-ı Velî’yi Edirne’ye daveti üzerine, Akşemseddîn ve bir kaç müridi ile birlikte Edirne’ye gitmiştir. Osmanlı devletinde bürokrasinin en tepesinde görevler almış, Yıldırım Bayezidin özel kalem müdürlüğünü yapmıştır. Osmanlıda bürokraside görevli üst düzey memurlara “Hâce” denildiği için kendisine de “Hâce” ünvanı verilmiştir. Hâcegânın büyüklerinden sayılması sebeplerinden belki de en önemlisi zamanın hem zahir hem de mana sultanlığını bünyesinde barındırmış olmasıdır. Zamanın “Hâce-i Hâcegânı” dır. Hâcelarin hocasıdır. Hâcegân yolunun hizmet anlayışındaki gibi insanları Allah’a, Allah’ı da insanlara sevdirmek için çalışmış, bu uğurda, insan yetiştirme yolunda, bir müddet Gelibolu’ya geçip burada insanların irşadına vesile olduktan sonra tekrar Ankara’ya dönüp ömrünün sonuna kadar burada hizmetlerine devam etmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan önce Ankara’ya yerleşmesi ve Ankara’nın manevi mimarı oluşu, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetinin payitahtının Ankara olması nedeniyle yeni dönemde Hacı Bayram-ı Velinin önemi artmış, yeni Türkiye Cumhuriyetinin manevi imarında da manevi himmetlerinin yer alacağı konusu gündeme gelmiştir. Bizim de yeni Türkiye’nin manevi imarında Hacı Bayramı Veliye dayanan bir anlayışın etkin rol oynayacağı konusundaki inancımızın tam olduğunu ifade etmek isteriz. Hâcegân büyükleri isimli köşemize Hacı Bayramı Veliden başlamamızın bir nedeni de bu olmuştur.

Miladi 1430 (H. 833) yılında, Ankara’da vefat etmiştir. Mezarı kendi inşa ettirdiği Ulus semtinde bulunan Hacı Bayram Camisi’nin kıble tarafındadır.

Hacı Bayramı Veliye ait: “Adalet güzeldir ama emirlerde olursa daha güzeldir. Cömertlik güzeldir ama zenginlerde olursa daha güzeldir. Sabır güzeldir ama kuvvetlide olursa daha güzeldir. Tevbe etmek güzeldir ama gençlerde olursa daha güzeldir. Utanmak güzeldir ama kadınlarda olursa daha güzeldir” sözü, zamanın hastalıklarına ilaç niteliğinde olması hasebiyle ser levha edilip duvarlara asılacak niteliktedir.

*Makale, Hâcegân Vakfı Genel Sekreterliği tarafından hazırlanmıştır.