HÂCEGÂN VAKFI

25Nis, 2024

AHİRETİ KAZANACAK OLANLAR, BU DÜNYADA ŞEYTANIN DÜŞMANI OLACAK!

Ayet:
بسم الله الرحمن الرحيم
وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الْاَمْرُ اِنَّ اللّٰهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُكُمْ فَاَخْلَفْتُكُمْؕ وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ اِلَّٓا اَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لٖيۚ فَلَا تَلُومُونٖي وَلُومُٓوا اَنْفُسَكُمْؕ مَٓا اَنَا۬ بِمُصْرِخِكُمْ وَمَٓا اَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّؕ اِنّٖي كَفَرْتُ بِمَٓا اَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُؕ اِنَّ الظَّالِمٖينَ لَهُمْ عَذَابٌ اَلٖيمٌ ﴿٢٢﴾ 8
Meal (Kur’an Yolu)
﴾22﴿ Allah’ın hükmü yerine getirilince şeytan şöyle der: “Şüphesiz Allah size gerçek bir vaadde bulunmuştu; ben de size bir söz verdim ama yalancı çıktım. Aslında benim sizi zorlayacak gücüm yoktu; benim yaptığım size çağrıda bulunmaktan ibaretti; siz de benim çağrıma uydunuz. O halde beni kınamayın, kendinizi kınayın. Ne ben sizi kurtarabilirim ne de siz beni!. Ben daha önce, beni Allah’a ortak koşmanızı kabul etmemiştim.” Doğrusu zalimler için elem verici bir azap vardır. “ (İbrahim suresi:22)
—-
Hadis:
“Şeytan insanın kurdudur. Tıpkı sürüden ayrılan koyunu kapan kurt gibi. Sakın gruplara bölünmeyin. Cemaatten, toplumdan ve mescidlerden ayrılmayın.” (Ahmed, II, 400; V, 335
—-
Esselamu aleyküm!
Şunu herkes biliyor ve inanıyor ki, şeytan Allah’a baş kaldırmış, Allah’a ve inananlarına düşmanlığını açık açık ilan etmiş bir mel’undur. Ayrıca kulları da yoldan çıkarmaya çalışacağına yemin etmiştir. O zaman bizler bilinen bu gerçeği, lehimize neden cevirmeyelim!

Nasıl mı?

Şöyle: O mel’un bizi günahlara davet ettiğinde, onun çağrısının tam tersini yaparsak, şeytana karşı zafer elde etmişiz demektir. Mesela İbadetleri yapmamaya mı çağırıyor, tam tersini yaparak; ahlaksızlık yapma fırsatları mı önümüze çıkarıyor, o ahlaksızlığı işlemiyerek neden Allah’ın sevgili kulu olmayalım! ŞEYTANA DÜŞMAN OLAN HERKES DE ALLAH’IN DOSTUDUR! Aynen Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretlerinin “Hiç bir amelime güvenmiyorum, lakin Allahü Teala’nın düşmanlarına düşmanlığım var” dediği gibi.

Rabb’im şeytana karşı açacağımız savaşta yardımcımız olsun! Zafere ulaşmayı nasip etsin! Nefsimizi ve neslimizi şeytan ve şeytanlaşmışların şerrinden muhafaza eylesin!

Günümüz hayırlı, kazancımız bereketli, vücudumuz sıhhatli, amellerimiz salih, dualarımız kabul olunan dualardan olsun!
Âmin âmin Ya Rahmân Ya Muîn!

18Nis, 2024

7.1. ŞÜKÜR EHLİ OLMAK (1. Bölüm)

a. Terim, Tanım

Arapçada şükür kelime olarak,”şe-ke-ra” “الشكر” kökünden türetilmiş olup; “hayvanın yediği besini, verdiği sütü ve semizliği belli etmesi” manasına gelmektedir[1].

Sözcüğün lügat anlamı biraz daha açılacak olursa “şükür”; “beslenen hayvanın, yediklerinin karşılığını maddeten vermesi”, yani “bir tavuğun yumurta vermesi, bir ineğin süt vermesi, bir koyunun yün vermesi ve her üçünün de et verecek şekilde semirmesi” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımın ifade ettiği karşıt anlamdan ise beslenen bu hayvanların sahiplerine sesle veya beden dili ile gösterdikleri yaranma ve şirinlik hareketlerinin “şükür” kapsamında olmadığı anlaşılmaktadır.

Aynı kökten türemiş olan “teşekkür”, “müteşekkir” ve “şükran” sözcükleriyle birlikte Türkçede de kullanılan “şükür” sözcüğü, türevleriyle birlikte Kur’an’da toplam yetmiş dört kez yer almıştır. Bu ayetler bir bütün olarak değerlendirildiğinde şükür; insanların, Allah’ın kendilerine verdiği nimetlere karşı, nimetin karşılığını Allah’a vermeleri olarak tanımlanmaktadır.

Sözcüğün hem ayetlerdeki kullanımı hem de gerçek anlamı, verilen nimetlere karşılık olarak verilenin, yani “şükrün” de o nimet cinsinden bir karşılık olmasını gerektirmektedir. Diğer bir ifadeyle, “şükrün” lâf ile olmayacağı, gerek sözcüğün kelime anlamından gerekse Kur’an’daki kullanımlarından anlaşılmaktadır.

b. Kur’an ve Sünnette Şükür

Şükür, türevleriyle birlikte Kur’an’da toplam yetmiş dört yerde zikredilmiştir. Sebe suresinde; “Kullarım arasında şükredenler azdır”[2]; İbrahim suresinde; “Şükrederseniz muhakkak nimetimi artırım”[3] buyrulmaktadır. Şükür ayetleri bir bütün olarak değerlendirildiğinde şükür; insanların Allah’ın kendilerine verdiği nimetlerin karşılığında Allah’a nasıl teşekkür etmeleri gerektiği üzerinde yoğunlaşıldığı görülmektedir[4].

Hadisi şerifler incelendiğinde Allah Rasûlünün ﷺ; “İman iki kısımdan müteşekkil bir bütündür; onun bir yarısını sabır, diğer yarısını da şükür oluşturur[5]”; “Aza şükretmeyen çoğa da şükretmez”[6] ; “Yemek yiyip şükreden, oruç tutup sabreden gibidir”[7].; “Zikrin en faziletlisi Lailahe illallahdır. Duanın en faziletlisi Elhamdülillahtır”[8] ; “Allah’a şükretmeyen insanlara teşekkür etmez, insanlara teşekkür etmeyen Allah’a şükretmez” [9] şeklinde ifadelerinin olduğu görülmektedir.

Şükürle bağlantılı diğer önemli bir konu da sabırdır ki bu konuyu bir sonraki başlık altında detaylı olarak müstakilen inceleyeceğiz. Hakka vuslatta sabır mı yoksa şükür mü daha efdal sorusuna yanıt hemen verilememiştir. Hazreti Ömer (ra) efendimiz; “Şükürle sabır birer binek hayvanı olsalardı, hangisine daha önce bineceğimi kestiremezdim” şeklinde ifade buyurarak durumu daha iyi açıklamışlardır.

c. Şükrün Hakikati

Şükür, tüm insanlık boyunca insanların çoğunun gözünden ve fehiminden kaçırdığı, Kur’anın kıyamete kadar baki olacağı hususu da düşünüldüğünde kıyamete kadar insanlığın çoğunun bu konuda gaflete düşeceği bir gerçektir. Cenâb-ı Hak bu durumu alenen ve açıklıkla vurgulamıştır. Kelamı kadiminde; “وَقَلِيلٌ مِّنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ“ “Kullarım arasında şükredenler azdır”[10] buyrulmaktadır. Oysa Müslüman toplulukların kültüründe iki insanın karşılaşmasında ilk söz “selamün aleyküm” olmakta arkasından nasılsın denilmekte ve sonraki cevap “çok şükür iyiyiz” olmaktadır. Bu telefon konuşmalarının da ezberi haline gelmiştir. En acı anımızda dahi “çok şükür iyiyiz” diyebiliyoruz. Hal böyle olmasına rağmen acaba neden Cenâb-ı Hak bize şükürsüzsünüz muamelesi yapmaktadır. Burada biraz düşünülmesi ve durulması lazımdır. Demek ki ezberden “elhamdülillah” veya “çok şükür” ifadeleri şükür anlamına gelmemektedir.

Hakiki şükür için bazı alt yapıların olması gereklidir. Tam manasıyla şükredebilmek için öncelikle bilgi gereklidir. Neye şükredilmeli, kime şükredilmeli ve niçin şükredilmeli? Bu hususlarda şuurlu olunmalıdır. İmamı Gazali hazretleri şükür bahsinde şükrün üç unsurundan bahseder. Buyururlar ki şükür için ilim, hal ve amel gereklidir. Şükür bu üç unsurdan mürekkeptir. Bu üç hamurun yoğrulması ile şükür oluşmaktadır.

Şükür için birinci şart ilimdir. İlim derken bugünkü manada bilgi kastedilir. Kişi kendisine nimeti veren varlığı bilmelidir. Nimetin yalnızca ondan geldiğini, insanlık, İslâmlık, akıl, yiyecek ve içecek vs. tüm nimetlerin Cenâb-ı Haktan olduğu bilinmelidir. Vesilelere takınılmaması gerektiğini önemle vurgulanır. Vesileye de teşekkür, şükrün içerisindedir. Bizi zahiren dünyaya getiren anne babamızdır. Ama anne-baba sadece vesiledir. Onlara da teşekkürü unutmamamız gerektiğini yine Kur’anı azimüşşan bildirmektedir. Ancak şükürdeki azimet asıl nimetlerin sahibi tarafından verildiği bilgisi üzerinde durulmaktadır. Asıl sultan unutulmamalıdır. Padişahın emriyle bizlere nimetler verilmiştir. Vezirin eliyle verilen nimette vezirin aracı olduğu unutulmamalıdır. İş vezire kalsaydı bir dirhem bile bize vermezdi. Onun gönlüne “ver” icbarını yapan sultandır. Kişi bunu bilmeli teşekkürü ilgili yere yapmalıdır. Bu husus Cenâb-ı Hakkın vahdaniyetiyle alakalı bir durumdur. Burada Cenâb-ı Hak ortak kabul etmemektedir. Kişi verilen nimetin Allah (cc) tarafından verildiği bilgisinde ve şuurunda olmalıdır. Bu birinci şarttır.

İkinci şart haldir. Şükürde hal gereklidir. Halden kasıt nimet verenin nimet vermesinden dolayı meydana gelen sevinçtir. Bu bilgi ve nimet karşısında kişi kendisinin bizzat Cenâb-ı hak tarafından muhatap alındığının sevincidir. Hani küçük çocuklara büyük bir adam gibi isminin yanına “bey” veya “hanımefendi” sıfatları ekleyerek konuşulunca çocukta müthiş bir sevinç olur. Kendisinin muhatap alındığı, önemsendiği yüzüne yansır. Cenâb-ı Hakta her an bir iş üzerine ve el an hay ve halen hayatta olan insanları çocukluklarına bakmadan “ey kulum” diyerek muhatap almıyor mu? Evet alıyor. Benimle canlı bir alışverişin içinde ve bana doğrudan nimetlerini ihsan ediyor, verme konusunda arada kimse yok. Öyleyse bunun sevinciyle sevgi gösterisi hali, şükrün ikinci şartıdır.

Üçüncü şart ameldir, yani eylemdir. Böyle bir sevinçle kişi eylemde bulunmalıdır. Kelime anlamında olduğu gibi tavuksa yumurtlamalı, koyunsa süt vermelidir. Böyle bir bilgi ve halden, amel doğmalıdır. Salih amel denilen şey işte böyle bir şeydir. Ortaya eylemsel bir teşekkür çıkmaktadır. Eylem şükrün son unsurudur. Eylemin içi bilgi ve hal ile doldurulmalıdır. Amel, insanın her eylem ve işleminin neticesinin Allah (cc) için yapıldığı bilinciyle yapılmasıdır. Bu aşamada amel dille, kalple ve diğer azalarla yapılabilir. Dille yapılan zikir bu sefer şükür olur. Bu tarz şükür aynı zamanda zikir olur. Kalple yapılan niyette sırf Allah (cc) rızası olur. Kalp Cenâb-ı Hakkın nazargâhı olur. Diğer azaların bu bilgi ve sevinçle her yaptığı her eylem zikir olur, şükür olur. Cenâb-ı Hak kendisine mal bahşetmiş ise onun şükrünü fakir ve yoksula vererek yerine getirir. Hayat ve sıhhat şükrünü, sa’y ve gayretini Allah (cc) yoluna sarf ederek eda eder. İşte bu üç hali içerisinde barındırarak yapılan teşekkür eylemlerine gerçek manada şükür denilmektedir.

Teşekkürde öncelik insanlık için olmalıdır. İlk önce bizi yarattığı için Cenâb-ı Hakka teşekkür edilmeli. Sonra elhamdülillah ki bizi İslâm üzerine yarattı. İkinci teşekkür İslâmlık için olmalıdır. Çok şükür ki bizi Efendimize ﷺ ümmet olarak yarattı. Sonra bizi sağlıklı ve sıhhatli yarattıysa buna, sonra verdiği nimetlere tek tek teşekkür edilmelidir. Gerçi ayeti kerimelerde “benim nimetlerimi saymakla bitiremezsiniz”[11] buyrulmaktadır. Sonsuz nimetlere ulaşan bizler hangi birine şükredeceğimizi şaşırmamız gereklidir. O yüzden bunca nimetlere karşı şükrümüzün az olduğu belirtilmiştir. Bu aşamada Musa aleyhisselamın Cenâb-ı Hakla arasında geçen diyalog hatırlanmalıdır.

Musa (as) yarabbi ben senin hangi nimetine şükredebileyim. Sonsuz nimetleri bizlere sundun. Buyurduklarında Cenâb-ı Hak; “Ya Musa, senin bu anlayışın bize şükür olarak yeter” buyurmuştur.

Ayeti kerimede “şükredin ki nimetimi ziyadeleştireyim”[12] buyrulmaktadır. Şimdi her şükürden sonra ziyadeleşen yeni nimete yeniden şükür gereklidir. Bunun şükrü nasıl yapılacaktır, şeklinde soruyla karşılaşan bir evliyaullah Musa aleyhisselamın Cenâb-ı Hakla bu diyalogunu örnek vererek, kişinin bu şuurda olması da şükürdür buyurmuşlardır. Yani insanın Cenâb-ı Hakkın sonsuz nimetleri karşısında şaşkına dönmesi acizlik hissetmesi en büyük şükürdür muhteremler.

Zira Cenâb-ı Hakkın bizim vereceğimiz bir mala veya ibadete ihtiyacı yoktur. Bizim yaptığımız ameller deryada bir damla hükmünde bile değildir. Bu yüzden şükürde amelle, eylemle birlikte bilgi ve hal dediğimiz diğer unsurların da bulunması gereklidir. Bu seviyeyi yakalamış insan ayeti kerimelerde yer alan az kullar zümresine ilhak olmuştur. Cenâb-ı Hakkın övgüsüne mazhariyet kazanmıştır.

Kaynaklarda geçen ve meleklerin dahi gıptayla izlediği örnek bir insanın durumundan bahsetmek istiyoruz. Cebrail aleyhisselam Cenâb-ı Haktan dünyada kendisinden razı olduğu şükrünü, zikrini, ibadetini beğendiği bir kişiyi kendisine göstermesini ister. Cenâb-ı Hakta bir kulunun ismini verir ve yaşadığı yeri gösterir. Cebrail aleyhisselam da bu kişiyle ilgili araştırma yapar, levhi mahfuza bakar ki bu kişi şakiler defterine yazılıdır. Mesele hakkında daha da meraklanır. Şaki defterine yazılı ama Cenâb-ı Hakkın övgüsünü almış bu insanla görüşmeye karar verir. Bir insan suretinde bu kişinin yanına gelir. Bu kişiyi izlemeye başlar. Bu kişi bir nehir kenarında yaşayan yalnız biridir. Sabahları kalkıp nehirden abdestini alan, öğleye kadar yiyeceği balığı tutan sonra sair ibadetlerini yapan sıradan bir insan görüntüsü sergileyen biridir. Bu durumu izleyen Cebrail aleyhisselam daha da meraklanır. İnsan suretinde bu kişinin yanına gider ve kendisinin Cebrail olduğunu kendisinin Cenâb-ı hak tarafından şakiler defterine yazıldığını söyler. Bu zatı muhterem “elhamdülillah” diyerek şükür secdesine kapanır. Cebrail aleyhisselamın bu kişinin yanlış anladığı düşüncesiyle durumu bir daha anlatır. Bu kişi de tekrar “elhamdülillah” der ve “demek Cenâb-ı Hak beni bir deftere yazmış, ya unutmuş olsaydı, ya hiçbir deftere yazmasaydı, ya muhatap almasıydı ?” diyerek yeniden şükür secdesine kapanır. O anda Allah (cc) bu kişiyi salihler defterine yazar ve Cebrail (as) in bu durumdan haberi olur. Bu sefer bu kişiye yeni durumu anlatır bu zatı muhteremde en ufak bir değişiklik olmadan ve yine “elhamdülillah” der ve şükür secdesine kapanır. Cebrail aleyhisselam her iki durumda da kişide bir değişiklik olmadığını devamlı şükür halinde olduğunu gözlemler ve gerçekten Cenâb-ı Hakkın neden bu kulundan en çok razı olduğunu görür.

Bu misal bizlere kadar ulaştırılmış ve tevatüren gelmiştir. Her hâl ve kârda Cenâb-ı Haktan razı olmaktır aslında şükrün esası. Şimdi kendimize bir bakalım. Başımıza en ufak bir şey geldiğinde niye ben diye hemen başlıyoruz dert yanmaya. Ancak bize bir mal geldiğinde bir yüklü miras kaldığında teşekkür ediyoruz. Oysaki aldığımız nefes için gözlerimiz görüyorsa görme yetisi, duyuyorsak kulaklar için hiç teşekkür yok. Sanki Cenâb-ı Hak bunları bizlere vermeye mecbur gibi davranıyoruz. Bir an boğazımıza bir şey kaçsa birkaç nefes alamasak hayata veda edeceğiz. Bunların şükrü yok. Bu sebeple şükredenleriniz az buyruluyor.

Hepimiz geçim sıkıntısından dem vururuz. Bunun formülünü Cenâb-ı Hak bize tarif buyurmuş. “Şükrederseniz muhakkak nimetimi artırım.”[13] Bir şeyi çoğaltmak mı istiyoruz. Şükredelim muhteremler. İmanımızı kuvvetlendirmek için şükredeceğiz. Malımızı çoğaltmak için şükredeceğiz. İdrakimizi, fehmimizi açmak için şükredeceğiz. Aslında formül çok basit ve kolay. Şükretmek.

Cenâb-ı hak bizleri kendisini layıkıyla şükreden kullarından eylesin.

Hâce-i Hâcegân [14]
Hâcegân Vakfı Genel Başkanı

[1] Lisan ül Arab, c:5, s:163–165; Tac ül Arus, c:7, s:48–51

[2] Sebe, 13

[3] İbrahim, 7

[4] Şükür ile ilgili diğer ayet ve hadisi şerifler için bkz: https://www.sukur-ile-ilgili-ayet-ve-hadisler.html

[5] Şuabü’l-İman, 123/7; Feyzu’l-Kadîr, 188/3

[6] Müsned, IV, 278, 375.

[7] Müsned, II, 283, 289; Buhârî, “Eṭʿime”, 56

[8] Tirmizi, Nesai, İbni Mace, İbni Hibban

[9] Tirmizi, Birr, 35.; Müsned, II, 258, 295, 303

[10] Sebe, 13

[11] Nahl, 18

[12] İbrahim, 7

[13] İbrahim, 7

[14] Hâce-i Hâcegân: Hâcegân Yolunun Hocası.

23Mar, 2024

ARİF GÖKTUĞ – Genel Sekreter

ARİF GÖKTUĞ

ARAŞTIRMACI – YAZAR
HÂCEGÂN VAKFI GENEL SEKRETERİ

MAKALELERİ:

1-Hacı Bayramı VELİ-1

2-Hacı Bayramı VELİ-2

3-Hâce Ahmed YESEVİ-1

22Mar, 2024

HÂCE AHMED YESEVİ – 1

Tasavvuf düşüncesinin önemli kol başlarından birisi olan Hâce Ahmed Yesevî (1093-1166), korku ve cezaya değil, aşka ve irfana vurgu yapan geniş bir hoşgörü ve insan sevgisini, ilahi aşkı öne çıkaran büyük bir Allah dostudur. Özellikle bozkırda yaşayan Türk boylarının İslamiyet’i benimsemesini kolaylaştıran hikmetleri aracılığıyla önce çevresindeki insanlara, sonra da bütün Türk dünyasına mesajlar verip Türk boylarının, İslam’ın özü olan Allah inancını doğru anlamaları için çaba harcayan Hâcegân yolunun büyüklerinden Pir-i Türkistan olarak tanınan büyük bir mutasavvıf şair ve yazardır.

Batı Türkistan’daki Çimkent şehrinin doğusunda bulunan ve Tarım ırmağına dökülen Şâhyâr nehrinin küçük bir kolu olan Karasu üzerindeki Sayram kasabasında 1093 yılında doğdu. Asıl adı Ahmed bin İbrâhim bin İlyâs Yesevî’dir. 7 yaşlarında Sayram yakınlarındaki Yesi’ye yerleşen Ahmet Yesevi, burada “Arslan Baba” isimli bir Allah dostundan ilk eğitimini almaya başladı.

Sarı Saltuk, sonra Anadolu Ahiliğinin, pirî-mürşidi sayılan Ahi Evren, Osman Bey’in kayınbabası Şeyh Edebali, Orhan Gazi’nin mürşidi Geyikli Baba ve daha niceleri Ahmed Yesevî’nin Anadolu’ya, manevî fetihler için yolladığı akıncıları, halifeleridir.

İnsanları dinî ve ahlâkî yönden yetiştiren Hoca Ahmet Yesevî, tasavvufî düşüncelerini Türkçe ve sade şiirler ile anlatmış, hikmet adı verilen bu şiirler zamanla toplanarak ‘’Dîvân-ı Hikmet’’ mecmuaları meydana getirilmiştir.

Hâce Yûsuf Hemedânî hazretlerinden dinî ve tasavvufî eğitim alarak 3. halifesi olan Hâce Ahmed Yesevi, mürşidinin talimatı doğrultusunda sıra kendisine gelince 1 yıllık irşad görevinin ardından vazifeyi 4. halife olan Hâce Abdulhalık gücduvaniye bırakarak, kendisine verilen talimat gereği Yesi’ye dönüp Orta Asyadaki Türklerin irşadı, Anadolunun Türk yurdu olması ve islamlaştırılması konusunda hizmetlere başlamıştır. Kendisinden sonra Hâce Abdulhalık gucduvani hazretleri Hâcegan yolunu devam ettirmiş, kendisi ayrı bir kol başı olarak daha sonraları “Yeseviye” diye adlandırılan kendisine has Hâcegân yoluna ait hususi yeni bir yol açmıştır.

Hâce Ahmed Yesevî hazretleri, Orta Asya’nın manevî hayatında derin izler bırakmış, ölümünden sonra da halifeleri ve onu sevenler vasıtasıyla onun tasavvuf yolu ve düşünceleri Orta Asya’nın farklı bölgelerine yayılmıştır. Hâce Ahmed Yesevi hazretlerinin Hakka yol olan usullerde bölge insanının karakterine göre yaptığı değişiklik ve yorum nedeniyle bu yola “Yeseviyye Ekolü” denmiş, cehrî zikri benimsemesi nedeniyle de bu ekole bazen “Cehriyye” ekolü de denmiş, mensuplarından çoğunun Türk olması sebebiyle Silsile-i Meşâyıh-ı Türk de denilmiştir. Hâce Abdulhalık Gucduvani hazretleri geleneksel Hâcegân yolunun temsilcisi olurken Hâce Ahmed Yesevi yeni yorumları ve uygulamalarıyla Hâcegânın yeni kol başı olarak kendisinden sonraki halifeleri “Ata” ünvanını almıştır. Hâce Ahmed Yesevî’nin en meşhur halifeleri Mansûr Ata, Saîd Ata, Sûfî Muhammed Dânişmend ve Hakîm Ata’dır.

Efendimize (sav) ve sünnetine tutkunluğu dolayısıyla, Efendimizin (sav) 63 yaşında vefatını esas alarak bu yaşlardan fazlasını yaşamak istemediği için 63 yaşından sonra yerin altına hücre kazdırıp çilehane yaptırarak kalan ömrünü orada tamamlamıştır.

Hâce Ahmet Yesevî, nefsin terbiyesi, tevazu, dünya malını hor görmek, soy ve din gözetmeksizin bütün insanları eşit saymak gibi yüksek görüşlerini, aklı ve fiiliyle benimsemiş, dervişliğin, kanaatin, fazilet ve değerini, dinî ahlâkî öğütleri, peygamber ve evlâtlarına olan muhabbetini, dünya zevklerine düşkünlüğün zararlarını, Hikmetler nasihatlar hâlinde, mantık gücü ve îman kuvvetiyle yaymıştır.

Ahmet Yesevî, şiirlerinde bir şairlik iddiasında bulunmamıştır. O; fikir ve öğütlerini halka daha iyi duyurabilmek için şiirlerini bir araç olarak kullanmış; dinî konuların daha iyi anlaşılabilmesi için yaşantısı ile ilgili hikmetler söylemiştir. Yesevî hazretlerinin en önemli hizmeti; İslam’a en büyük hizmeti; ana karakteri Arapça olan Kur’an-ı Kerim’i Türkçe yorumlayarak İslam’ın evrensel yönünün açığa çıkmasına katkı sunmuş olmasıdır.

Hâce Ahmed Yesevî 1166 yılında vefat etmiş, içerisinde çilehanesinin de bulunduğu dergâhın 100 metre kadar uzağına defnedilmiştir. Türbesi halen Kazakistan‘ın güneyinde günümüzde Türkistan şehrinin kuzey-doğu kesiminde kervan yolu üzerinde, eskiden Hazret ve daha sonra Yesi olarak bilinen eski bir yerleşim yerinde bulunmaktadır.

…..

“Rivayettir şeriat, hikmettir hakikat,
Mücevherdir tarikat, âşıklara münasip.”

…..

Eserleri:
1. Dîvân-ı Hikmet
2. Fakrnâme
3. Risâle der Âdâb-ı Tarîkat
4. Risâle der Makâmât-ı Erba‘în

1. Dîvân-ı Hikmet 

Hâce Ahmet Yesevî’nin Türkçe şiirlerini içine alan derlemenin adıdır. Dîvân-ı Hikmet nüshaları, muhteva bakımından olduğu kadar dil bakımından da önemli farklılıklar arz eder. Bu durum, hikmetlerin farklı şahıslar tarafından yazıldığını veya derlendiğini gösterir. Bununla birlikte, bütün hikmetlerin temelinde Yesevî’nin inanç ve düşüncelerinin esasları bulunur. Hikmetler, Türkler arasında bir düşünce birliğinin teşekkül etmesi bakımından çok önemlidir. Dîvân-ı Hikmet, eski ve yeni harﬂerle birçok kez yayımlanmıştır.

2. Fakr-nâme

Müstakil bir risâleden çok Dîvân-ı Hikmet’in mensur bir mukaddimesidir. Dîvân-ı Hikmet’in Taşkent ve bazı Kazan baskılarında yer alır.

3. Risâle der Âdâb-ı Tarîkat

Taşkent’te yazma nüshaları bulunan Farsça eser, tarikat âdâbı ve makamları, mürid mürşid ilişkileri, dervişlik, Allah’ı tanımak ve ilâhî aşk gibi konular hakkındadır.

4. Risâle der Makâmât-ı Erba‘în 

Şeriat, tarikat, marifet ve hakikatten her biri hakkında onar makam olmak üzere toplam kırk makam ve kaideyi ihtiva etmektedir.

Arif GÖKTUĞ
Araştırmacı – Yazar
Hâcegân Vakfı Genel Sekreteri

17Mar, 2024

6. 3. ZİKİR EHLİ OLMAK (3. Bölüm)

d. Hâcegân Yolunun Zikir Anlayışı

İfrada ve terfide kaçmadan Allah’ı (cc) zikredebilmek. Asıl mesele burada yatmaktadır. Her mana, bir şekille vücut bulmaktadır. Ne şekle bakıp manayı göz ardı etmek, ne de manaya bakıp şekli reddetmek. Aslında dinimiz bu meselenin tam orta yolunu bulmuştur. Salt mana değil. Salt şekil de değil. Manaya götüren meşru (İslâm dairesinde yer alan) her eylem zikirdir. Kişinin yoldan taşı alıp kenara bırakması, Kur’an okuması, tespihle 100 bin Allah demesi hepsi zikirdir. Bunlar insanı hakikate götüren binitlerdir. Binit yasaklanmamışsa mesele yoktur. Bu manada kimse kimseye sen bunu neden gizli yaptın, neden açık yaptın veya neden ayakta sallanarak yaptın, neden yapmadın, şeklinde meseleye bakması ne kadar da basit kalmaktadır. Kişi kendisini Allah’a (cc) götüren biniti özgürce seçebilmelidir. Kendisi yapabiliyorsa özgür bırakılmalı, yapamıyorsa kendisine en uygun metodu ehline sormalıdır. Bu aşamada mesele ehli zikre götürülmelidir. Ayeti kerimede “فَاسْأَلُوأَهْلَاْذِّكْرا” “meselelerinizi ehli zikre sorun”[1] buyrulmaktadır. Buradan kasıt insanın, Cenâb-ı Hakla ilgili meselelerinde ona gidişi konusunda akıl, ehli zikirden alınmalıdır buyrulmaktadır. Burada ehli zikre ne mana verilirse verilsin, ister kitap ehli, ister Kur’an ehli, ister Peygamberimizin kendisi veya kendisi yerine kaim sünneti veya Allah’ı (cc) çokça zikreden kişiler olarak değerlendirin netice değişmeyecektir.

Zikir araçlarından bahsederken yani Cenâb-ı Hakla o demi yaşamaya veya o demi hatırlatmaya götüren araçlardan daha çok namaz, oruç ve diğer ibadetler üzerinde durmuştuk. Ancak sonuca en etkili ve Cenâb-ı Hakka çabuk yol olan en önemli araç üzerinde durmadık. Bu araç elbetteki Cenâb-ı Peypamber Efendimiz ﷺ ve onun yolunda giden sahih mirasçılarıdır. Zikrin büyüklüğünün ve çokluğunun sayı ile olmadığı hepimizin malumudur. Gönülden bir kere Allah (cc) demek, gafletle söylenen binlerce Allah (cc) lafzından daha ağırdır ve daha çoktur. Bu manada bizlere “zikri kesir” emredilmektedir. Allah’ı (cc) çokça zikretmemiz istenmektedir. Ayeti kerimede; “يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اذْكُرُوا اللّٰهَ ذِكْرًا كَث۪يرًاۙ” , “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin[2]” buyrulmaktadır. Yine hadisi şerifte “demirin paslanması gibi kalplerin paslandığını” bildiren Cenabı Peygamber, ashabın bu pası çözecek cila nedir Ya Rasulullallah dediklerince cevaben; “Allahı çokça zikretmek” yani yine “zikri kesir”in tavsiye edildiği görülmektedir[3]. Bu açıklamalarımız ışığında zikri kesirin ne manaya geldiğini bir düşünelim. Çok namaz kılarak anmak…(!), çok oruç tutarak Cenâb-ı Hakkı çokça hatırlamak…(!), günde 100 bin adet Allah (cc) diyerek Cenâb-ı Hakkı hatırdan çıkarmamak…(!) örnekleri çoğaltmak mümkün.

Muhteremler zikri kesir; nefsinden arınmış insanın aşkla ve ihlasla yaptığı zikirdir. Burada sayısal çokluktan ziyade nitelik önemlidir. Aşkla söylenen bir “Allah” lafzı, gafletle söylenen 100 bin “Allah” lafzından evladır. Öyleyse zikri kesirde önemli olan nefs terbiyesidir. Zikri kesir farz ise bu farzın gereği için nefs terbiyesi de farzdır. Nasıl ki farz olan namaz için abdest almak farz ise zikri kesir için nefs terbiyesi de farzdır. Nefsini terbiye etmiş, tasavvufi tabirle “Hak ile yeksan olmuş” kişilerin zikri, zikri kesirdir. Bu aşamada insanın tüm azaları kendiliğinden “Allah” diyecektir. Siz uyusanız da azalarınız Hakkı unutmayacak zikrecektir. Tıpki “âlimin uykusu, cahilin ibadetinden hayırlıdır” [4] hadisi şerifinde olduğu gibi. Burada âlim, fıkhı kitabı bilen değil, “Allahı (cc) bilen” dir. Bu sebeple insanı Hakka götüren amellerin en büyüğü, kendisini terbiye edecek bu seviyeye yükseltecek bir mürebbiye mülaki olmasıdır. Efendimiz ﷺ “beni rabbim terbiye etti” [5] buyuruyor. Bu manada gerçek terbiyeci Cenabı Hakkın kendisidir. Ancak bu terbiyeyi Cenabı Peygamber öğrendiği şekliyle ashabına aktarmış, ashab da sonrakileri terbiye ederek Cenabı Haktan öğrenilen terbiye usulü bugüne kadar devam etmiştir. Yeter ki bizler görmeyi bilelim.

Ezcümle; zikri kesirde, insanı kamil dediğimiz mürebbi en önemli araçlardan birisidir. Bizim niyetimiz ve zikir adedimizin yanında bizi terbiye ederek bizdeki cevherin açığa çıkmasına vesile olacak “Hakkı bilmemizi ve bulmamızı” sağlayacak “Hakkı Hak ile zikretmemize” sebep olacak vesilenin büyüklüğü daha ehemdir. Bu anlamda insan, her şeyden kıymetlidir ve ahseni takvimdir. Bu sebeple en üstün zikir aracı yine insandır, insanı kamildir. Zikri kesir, insanın insanla Allah’ı (cc) zikridir. Nasıl ki terbiye edilmiş av köpeklerinin getirdiği av fıkhen caizdir ve yenir. Terbiye edilmemiş av köpeğinin getirdiği av, murdardır, yenmez. Bizim de terbiye edilmemiş nefsle yaptığımız zikirler ve dahi ameller de buna bunzer. Bu çok derin bir mevzudur. Kısaca çok namaz, çok oruç, çok ibadet ama ille de insan (kâmil) ille de insan…

…..

Âleme padişah olmak bir kuru kavga imiş,
Bir kâmile bende olmak cümleden evla imiş.

Yavuz Sultan Selim Han

…..

aa. Zikir Tuz gibidir

Kur’an ve Sünnetin ışığında genel olarak dille yapılan zikir, ulema tarafından, Cenâb-ı Hakkın isimlerinin dille söylenmesi suretiyle yapılan nafile ibadet olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda dille yapılan zikrin dindeki yeri, ehem mühim sırasına göre tanımda da belirtildiği üzere nafile bir ibadettir. Dinimizin farzları ve İslâmın olmazsa olmaz kurallarına bakıldığında zikir ne imanın şartıdır, ne de İslâmın şartı. Yalnızca Peygamber Efendimiz ﷺ tarafından yapılmış ve tavsiye edilmiş bir ibadettir. Bu manada insan yoluna zikirsiz de devam edebilir. Bu meseleyi izah için Hâcegân büyükleri zikri tuza benzetmişlerdir.

Tuzsuz bir yemek olabilir. Kişi bu yemekle beslenebilir ve hayatını idame ettirebilir. Ama tuzun kendisi yemeklere atıldığında yemeğe lezzet katar. Doyumsuz lezzetlere kapı açar. Zikir de bunun gibidir. Kişi hayatına zikir amelini kattığında hayatı ve sair amelleri tatlanır. Yaptığı ibadetler lezzetlenir. Aşkı şevki artar. Tuzun bizzat kendisi lezzetli değildir. Katıldığı yemeğe lezzet verir. Bu sebeple İslâmın emir ve nehiylerini yerine getirmeyen birine siz zikir yap başka bir şeye ihtiyaç yok derseniz. Bu aynen tuz gibi yenmez, kişiye bir fayda sağlamaz hatta kişiye zararı bile dokunabilir.

Bu sebeple Tasavvufi hareketlerde özellikle Hâcegân yolunda öncelik, İslâmın emir ve yasaklarının yaşanması hususu üzerinedir. Bu yolun büyüklerince bu yola talip kişilere öncelikle İslâmın emirlerinin yerine getirilip getirilmediği sorulur. Namazlar kılınıyor mu? İşimiz maişetimiz helalden mi? Kötü alışkanlıklar var mı? Büyüklerimizden işitmiştik. Kimi Allah (cc) dostları, askerliğini yapmamışlara ve bekâr olanlara ders vermezlermiş. Şimdi bu tarz Allah (cc) dostlarını bulmak da zorlaştı. Zira çoğu tasavvufi ekollerde terminalde bulunan değnekçiler gibi gel vatandaş gel, cennete otobüs kalkıyor gel, gibisinden kelle sayısına önem verildiğine şahit olmaktayız.

Hâcegân yolunda tatbiki olarak zikir, İslâmın belli hassasiyetine sahip taliplilere belli adetle başlamak üzere verilmektedir. Ancak tespihle yapılan zikir ameli ikinci sıradadır. Asıl önemli hususlar sohbetlere devamla belli şuurun oluşması konusundadır. Kişi ibadetini yaparken yanında yaptığı zikirlerle tuz misali hayatı tatlandığı gibi yaptığı ibadetlerden de lezzet almaya başlamaktadır. Kalp üzerinde yapılan ve Allah (cc) ismi şerifinin söylenmesiyle yapılan zikirler sonucu kalpte de bir uyanma, zikrin tesiriyle bir muhabbet başlamaktadır. Namaz kılarsınız ancak zikrin ve büyüklerin duasıyla namazınızda bambaşka bir lezzet olur. Salik bu yolda ilk adımını Cenâb-ı Hakka bu şekilde atmış olur. Ondan sonra Cenâb-ı Haktan gelecek adımlar başlar. Ayeti kerimede buyrulduğu gibi “فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ” yani “beni zikrederseniz bende sizi zikrederim”[6]. Yine hadisi şeriflerde belirtildiği gibi “bana yürüyerek gelene ben koşarak giderim”[7]. Bu yakınlaşmayı insan bünyesinde hissetmeye başlayınca bedende ister istemez cezbe halleri başlar. Beden Allah (cc) ismini, Peygamber Efendimizin ﷺ ismini duyunca değişik tepkiler verir. Bu tepkiler kimisinde Allah (cc) diye naralar şeklinde olurken kiminde sadece gözyaşı olur sel gibi akar.

Aşamalarda zikir sayısı belli adetlerle artırılır. 25.000’lerde insanın mana cephesine açılan kapılar tarif edilir. “Lataif dersi” başlar. İnsanın maddi bedeni ile manevi yönü arasında yer alan kapılardır bunlar. Kalp, ruh, sır, hafa, ahfa…

Kişi her Allah (cc) deyişinde kendisinde bambaşka dünyaları keşfeder. Zira tüm dünyaların kendisinde olduğu sohbetlerde işlenir. Aklın, fikrin tefekkürün önemi zikirle birlikte işlenir. Kişi zikrettikçe kalbi genişler, aşkı artar, tefekkür ufku genişler. Meselelere bakışı değişir. Bu kemâlât yolculuğunda tabîki her şey güllük gülistanlık değildir. İmtihanlar, insanı kâmille yaşanan kişisel ilişkiler, büyüklerin denemeleri vs.

Neticede Hâcegân yolcusu başladığı zikir yolculuğunun sonunda 101.000 Allah (cc) ismi şerifine geldiğinde, zikrin bir tuz olduğu, asıl önemli olanın et ve ekmek olduğu işte o zaman daha yoğun hatırlatılır. Zikirle elde edilen kazanımlar önemlidir. Ancak kemâlât yolculuğunda asıl önemli olanın anlayış olduğu, tefekkür olduğu işlenir. Zikirle varılan noktadan sonra murakabeler başlar. Kalp, zikirle temizlenmiş, akıl, selim olmuştur. Ancak mesele daha yeni başlamaktadır. Önce elde edilen kazanımların nefyi istenir. Nefy-u ispat dersleri başlar. Murakabeler başlar. Cenâb-ı Hakla birlikte yaşama sanatının asıl cilveleri bu aşamadan sonra başlar. Buralara daha fazla girmek istemiyorum ama zikrin tasavvufta çok büyük öneme sahip olduğunu vurgulamak için bu detaylara girmek zorunda kaldık.

Tasavvuf, kalp temizliği ve nefsin ıslahı hareketi ise kalbin temizliği ve nefsin tezkiyesinde zikir bu yönüyle çok önemlidir. Hâcegân pirleri zikrin kalp üzerinde çok büyük tesirinin olduğunu şöyle izah buyururlar; “Zikir kalpte yer alan tüm kirleri yakar götürür. Derece derece kalbin içine özüne iner. Hatta derine doğru 7 tabaya kadar iner ve temizler ancak 7. tabakadan sonra tesir edemez. O aşamadan sonra aşk lazımdır. Kalpte en dipte bulunan hastalıkların tedavisi aşkla mümkündür” denilmiştir. Zikir önemlidir. Ancak zikrin tesir edemeyeceği bölgelerin olduğu da unutulmamalıdır. Zikrin tatbiki alanında önemli yer tutan bu açıklamalarımızdan sonra kimi hadisi şeriflerde geçen ve bizce en az tatbiki zikir kadar önem arz eden zikrin fikri boyutuyla ilgili hususlara da değinmek istiyoruz.

bb. Zikrin Fikri Boyutu

Zikrin ameli boyutu yanında asıl ona önem katan fikri boyutu da vardır. Zikrin fikir boyutu, zikrin neticesidir. Zikir neticesinde insanda ne olmaktadır. Zikrin eylemsel boyutunun yanında, insanda bıraktığı neticeyle daha çok ilgilidir. Zikir, neticede Cenâb-ı Hakkın hatırlanması meselesi ise bu manada namaz da bir zikirdir, oruçta. Dille söylenen Allah (cc) kelamı da namaz ve oruç gibi bir ibadettir. Zikrin fikir boyutu, meseleye daha tepeden bakar. Zikre bir maddi eylem elbisesi giydirmez. Zikri yalnızca tespih işi olarak görmez. Zikri tüm ibadetlerin hulasası olarak görür. Fikri manada zikir farzdır. Allah yolunda Cihad dahil tüm ibadetlerden üstündür.

Hâcegân fikriyatında durum böyledir. Zikir basit bir boncuk sayma ameli değildir. Ama tespihle yapılan zikrede önemsiz denmez. Zikri netice olarak görür. Allah (cc) ile kurulan “netice bağ” olarak kabul eder. Bu niyetle her amele zikir der. Zikri kısırlaştırmaz. Cenâb-ı Hak ile ihsan sırrına vukufiyetle yaptığı her ameli zikir telakki eder. Yoldan taşın temizlenmesi bu manadadır. Âlimin uykusunun cahilin ibadetinden üstün oluşu hep aynı fikriyattan kaynaklıdır. Bu sebeple her eylem ve işlem sonuçta Cenâb-ı Hakkın hatırlanışına, insanın Cenâb-ı Hakka yakınlığına vesile ise o zaman o işe zikir nazarıyla bakar. İşte böyle bir zikir hem ayeti kerimelerde hem de hadisi şeriflerde övülmüştür, üstün görülmüştür.

Ankebut suresi 45. ayetinde Cenabı Hak:

“اُتْلُ مَٓا اُو۫حِيَ اِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَاَقِمِ الصَّلٰوةَۜ اِنَّ الصَّلٰوةَ تَنْهٰى عَنِ الْفَحْشَٓاءِ وَالْمُنْكَرِۜ وَلَذِكْرُ اللّٰهِ اَكْبَرُۜ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ”, “(Resûlüm!) Sana vahyedilen Kitab’ı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki, namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah’ı zikir elbette (ibadetlerin) en büyüğüdür. Allah yaptıklarınızı bilir.”

Buhari’de geçen bir hadisi şerifte Cenâb-ı Peygamber ﷺ ; “İnsanı Allah’ın azabından en çok koruyacak ibadet (en hayırlı ibadet), ancak zikrullahtır” sahabilerden bazıları sordular,

Allah yolunda cihaddan da mı daha hayırlı?’

Efendimiz ﷺ;

Evet, kılıçlar kırılıncaya kadar yapılan cihaddan daha hayırlıdır. Başka bir rivayette “kesilinceye kadar vuruşsa dahi “ buyrulmaktadır[8].

Efendimizin ﷺ ifadeleri çok net. Sahabiler örneklerle sair ibadetleri kıyaslayarak tekrar tekrar sordular ve neticede cevap değişmedi.

Muhteremler kılıçlar kırılıncaya kadar yapılan cihaddan veya insanın bedeninin kesilinceye kadar yaptığı cihaddan daha hayırlı bir ibadetten bahsediyoruz. Şimdi kim diyebilir ki bu ibadet bilmem kaç defa tespih çekmektir. Bu zamanda sıcak kaloriferli evlerimizde, altımızda yumuşak minderlerin olduğu, sırtımızı da bir duvara yaslayarak yan gelip yatarak yaptığımız zikirleri bir düşünelim Allah (cc) aşkına. Bu yaptıklarımız mı şehit oluncaya kadar cihaddan daha hayırlı. Birbirimizi kandırmayalım muhteremler. Öyleyse zikir tek başına dille yapılan bir ibadet değil. Bu sebeple zikrin fikri boyutu da vardır. Bu boyutu daha iyi anlayabilmek için büyüklerimizin hayatlarına bakmamız yeterlidir.

Hâcegân yolunun büyüklerinden Abdullahi Nehri Hazretleri, Mevlana Halidi Bağdadi (ks) efendimiz ile aynı dönemde yaşamış büyük bir Allah (cc) dostudur. Bu iki zat Hâcegân yoluna girmeden önce de çok iyi arkadaştırlar. O zamanlarda Delhi’de Şahı Dehlevi (ks) adında bir Allah (cc) dostunun varlığından bir vesile haberleri olur. Abdullah-i Nehri Hazretlerinin maddi durumları iyidir. Ticareti, bugünkü manada inşaat işleri üzerine kuruludur. Mevlana Halid efendimizle birlikte Şahı Dehlevi Hazretlerine talebe olmaya Hindistan’a gitmeye karar verirler. Mevlana Halid efendimizin maddi imkânı yoktur. Hindistan’a gitmek ister ancak cebinde yol parası dahi yoktur. Abdullahi Nehri Hazretleri kendisine bir öneride bulunur. Derki, “Ben buradaki işlerin başında kalayım. Buradaki ticaretimiz açık kalsın, ikimizin de maişetini kazanayım, senin yol paranı ve tüm masraflarını ben karşılayayım. Sen Hindistan’a git. Bu zata müntesip ol. Hâcegân yolunun usul ve esaslarını öğren sonra gel bize uygula. Biz de burada senin yanında seyrimizi tamamlayayım” derler. Mevlana Halid efendimiz bu teklife sıcak bakarlar, anlaştıkları gibi Hindistan’a giderler, Şahı Dehlevi Hazretlerine müntesip olurlar. Hâcegân yolunun tüm inceliklerini öğrenirler ve Şahı Dehlevi efendimizden hilafet alarak dönerler. Abdullahi Nehri hazretleri heyecanla arkadaşını beklemektedir. Mevlana Halid efendimiz Hâcegân yolunun usul ve esaslarını kendi yaşadığı seyir ve sulûkunu anlatır. Vasılı ilallah için öncelikli olarak zikri tavsiye eder. Beş bin Allah (cc) lafzı ile zikir tarif etmek ister. Süreci anlatır. Bu beş bin lafzı celal daha başlangıçtır. Yüzbir binleri falan duyunca Nehri Hakkâri hazretleri çıkışır;

“Bu senin anlattığın amele seyri suluğudur. Ben biçare değilim ki. Bak ben inşaat ustasıyım. Sen bana diyorsun ki otur, bilmem kaç bin tespih say. Bu elinden bir iş gelmeyenlerin zikridir. Sen bana deki; tekke yap, mektep-medrese yap, dergâh yap. Filan caminin inşaatını bitir. Benim hizmetim ve zikrim bunlar olsun” buyururlar. Bu çıkış üzerine Mevlana Halid Efendimiz çok düşünür ve bu mesele kendisinde değişik ufukların açılmasına vesile olur. Abdullahi Nehri hazretlerine hak vererek kendisine en iyi bildiği ameli, hizmet olarak verir ve bu hizmeti onun aynı zamanda zikrini ve seyri suluğunu oluşturur. Abdullahi Nehri hazretleri en iyi bildiği işi yaparak yani tekke ve dergâh yaparak büyük Allah (cc) dostu olur. Hâcegân yolunun zikir ve hizmet anlayışının inceliklerinin de böylelikle ortaya çıkmasına sebep olurlar.

Hâcegânın sonraki büyükleri, bu misaldeki Abdullahi Nehri hazretlerini örnek vererek Hâcegân yolunun zikir anlayışının böyle olduğunu ifade ile tasdik etmişlerdir. İnsanı Allah’a (cc) vasıl eden her eylem zikirdir demiştik. Bu eylem Cenâb-ı Haktan karşılık bulduğu takdirde de ekberdir, hayırlıdır, kesirdir, üstündür. İşte kılıçlar kırılıncaya kadar yapılan cihaddan daha üstün olan zikir bu tarz zikirdir. Neticede vasılı ilallah vardır. Ayetlerde bu sebeple zikri kesir emrediliyor. Bu yüzden herkes kendisini vasılı ilallah yapacak zikir amelini bulmalıdır. Kişinin kendisi de bu ameli Abdullahi Nehri hazretleri gibi bulabilir. Ancak bu tarz insanlar nadirdir. Yok hükmündedir. Bu sebeple kişi kendisini Allah’a (cc) yaklaştıracak zikirleri ehli zikre sormalıdır. Akıl ehli zikirden alınmalıdır. Bu anlayış çerçevesinde ehli zikrin kim olduğu daha da önem arz etmektedir. Zikir işlerinden anlayan kişi. Abdullahi Nehri hazretlerinin zikri inşaat yapmaktı. Her insan adedi kadar Hakka yol olduğu düşünüldüğünde her insan adedince yapılabilen ve Hakka yol olan sair tüm işleri düşündüğünüzde ortaya aklın alamadığı bir durum çıkmaktadır. İşte değerli kardeşlerim ehli zikir denilen şey insanı kâmilden başkası değildir. Burada artık Hak ile yeksan olmuş insanı kâmilin marifeti değil bizzat Cenâb-ı Hakkın marifeti açığa çıkmaktadır.

Neticede şu sonuç gündeme gelmektedir. Zikir; Cenâb-ı Hakkın her insan için ayrı ayrı öngördüğü ve kendisiyle doğrudan bağlantı kurulmasına yol olan önemli bir ameldir. Seçimi bizim için Cenâb-ı Hakkın bizzat kendisi yapmıştır. Bize de, Allah (cc) ile insan arasında, insanda mevcut, kişiye özel bu zikrin bulunması ve tatbik edilmesi kalmaktadır.

Cenâb-ı Hak cümlemizin yardımcısı olsun. Onu layıkı veçhiyle zikredenlerden eylesin.

Hâce-i Hâcegân [9]
Vakıf Genel Başkanı

[1] Nahl, 43.

[2] Ahzap Suresi, 41. Ayet: “يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اذْكُرُوا اللّٰهَ ذِكْرًا كَث۪يرًاۙ” , “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin”.

[3] Peygamber Efendimiz ﷺ buyurdular: “-Demirin paslandığı gibi kalpler de paslanır.” Ashâb-ı kirâm: “-Yâ Resûlâllah! Onun cilâsı nedir?” diye sorduklarında ise: “Allâh’ın Kitabı’nı çokça tilâvet etmek ve Allâh’ı çok çok zikretmektir.” cevabını vermiştir. Hadis metni için bkz: Ali el-Müttakî, Kenzü’l-Ummâl, II, 241.

[4] Hadis metni için bkz: “نوم العالم خير من عبادة الجاهل”; Deylemî, el-Firdevs, IV, 247.; Gazali, Abidler Yolu, Birinci Bölüm: İlim Edinme Bahsi.; Benzer hadis metni için bkz: Aclûni, Ebû Nuaym’ın Hilye’sinde Selman-ı Fârisi’den (r.a.) “ilim üzere gerçekleştirilen uyku, cehalet üzere gerçekleştirilen namazdan daha hayırlıdır” sözünü naklettiğini bildirir. Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, II, 325, 329. (nr.2839, 2865).

[5] El-Münâvî, Feyzu’l-Kadîr, 1/224-225.; Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ 1/72.

[6] Bakara Suresi, 152. ayet.:”فَاذْكُرُون۪ٓي اَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا ل۪ي وَلَا تَكْفُرُونِ۟” : “Beni zikrederseniz ben de sizi zikrederim. Bana şükredin, sakın nankörlük etmeyin.

[7] Resulullah ﷺ buyurdular ki: “Allah Teala Hazretleri diyor ki: Ben, kulumun hakkımdaki zannı gibiyim. O, beni andıkça ben onunla beraberim. O, beni içinden anarsa ben de onu içimden anarım. O, beni bir cemaat içinde anarsa, ben de onu daha hayırlı bir cemaat içinde anarım. O, şayet bana bir karış yaklaşacak olursa, ben ona bir zira yaklaşırım. Eğer o, bana bir zira yaklaşırsa ben ona bir kulaç yaklaşırım. Kim bana yürüyerek gelirse ben ona koşarak giderim. Kim bana şirk koşmaksızın bir arz dolusu günahla gelse, ben de onu bir o kadar mağfiretle karşılarım.” Hadis metni için bkz: Buhari, Tevhid 16, 35; Müslim, Zikr 2, (2675), Tevbe 1, (2675)

[8] Buhârî, Deavât 5.

[9] Hâce-i Hâcegân: Hâcegân Yolunun Hocası

2Mar, 2024

İNSAN İMANLA YÜKSELİR

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

Âlemlerin Rabbi Allah’a (cc) hamd olsun. Salât ve selam Peygamberimiz Hz. Muhammed’in ﷺ ailesinin ve bütün ashabının üzerine olsun…

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اٰمِنُوا بِاللّٰهِ وَرَسُولِه۪ وَالْكِتَابِ الَّذ۪ي نَزَّلَ عَلٰى رَسُولِه۪ وَالْكِتَابِ الَّذ۪ٓي اَنْزَلَ مِنْ قَبْلُۜ وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللّٰهِ وَمَلٰٓئِكَتِه۪ وَكُتُبِه۪ وَرُسُلِه۪ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَع۪يدًا ﴿

“Ey iman edenler, Allah’a, peygamberine, peygamberine indirdiği kitaba ve daha önce indirdiği kitaba iman edin. Allah’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve ahiret gününü inkar eden kimse iyice sapıtmıştır.” (Nisa, 136)

Değerli Kardeşlerim;

Cenabı Hakk’ın yarattığı her şeyin bir gayesi bir amacı bir hikmeti vardır. Yaşadığımız bu kâinatta yaratılan hiçbir varlık başı boş bırakılmadığı gibi manasız ve amaçsız da yaratılmamıştır. Kainatta “Allah’ın halifesi” ve “yaratılmışların en şereflisi” “eşrefi mahlukat” aşamasına mazhar olan tek varlık insanoğludur. İnsanoğlunun kıymeti Rabbimizin yanında pek çoktur. Sahip olduğumuz bu kıymet ve değeri, iman ve kulluk ile taçlandırmak yine bizlerin elinde olan bir şeydir. Rabbimiz;

‏وما خلقت الجن والإنس إلا ليعبدون

“Ben insanları ve cinleri bana kulluk etsinler diye yarattım” buyurmaktadır. (Zariyat 56)

Bu ayette sözü edilen mesajın özü, insanların ve cinlerin yaratılış amacını hatırlatmaktır. Amaç cinlerin ve insanların sadece Allah’a kulluk etmeleridir. Kulluk yapabilmek de sadece iman sahibi olabilmekle mümkün olup insanı yücelten de sahip olduğu imanıdır.

Kardeşlerim;

Rabbimiz müminlerden şöyle bahsediyor;

اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا بِاللّٰهِ وَرَسُولِه۪ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِۜ اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ

“Müminler ancak Allah’a ve resulüne iman eden, sonra şüpheye düşmeyen, Allah yolunda malları ve canlarıyla cihad eden kimselerdir. İçleri ve dışları bir olanlar işte bunlardır.” (Hucurat 15, Kur’an Yolu)

İman, insanın karakterini, zevklerini, konuşma şeklini, hasılı tüm hayatını şekillendiren ve düzenleyen inanç bütünlüğüdür. Bu iman insanın hayata bakış açısını belirler ve o insan da iman ettiği şeyin şartlarına göre bir yol çizer. O yüzden iman etmiş insanla iman etmemiş insanların hayatları farklıdır.

İman; İnsan için ebedi mutluluğu kazanma vesilesidir. Müslümanlar olarak bizler bu yüzden her daim imanımızı diri ve canlı tutmalıyız. Cenabı Hak yazımızın başında zikrettiğimiz Nisa Suresi 136. Ayette;

Ey iman edenler diyerek ayete başlayıp, iman edin diye sonlandırmıştır. Buradaki ikinci iman çağrısı imana devam çağrısıdır yani insanlar tekrar kamil ve hakiki manada iman etmeye çağrılmaktadır. Bu demek oluyor ki taklidi imana sahip olanlar tahkiki imana gelsinler, dinini öğrenme yolunda çaba sarf etsinler gayret göstersinler.

Kardeşlerim;

Rabbimiz yine Ali İmran Suresi 110. ayette müminlerden bahsederken;

كُنْتُمْ خَيْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِۜ وَلَوْ اٰمَنَ اَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْۜ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَاَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ

“Siz insanlar için ortaya çıkarılmış en hayırlı bir ümmetsiniz. İyiliği emreder kötülükten de alıkoyarsınız ve Allah’a inanırsınız. Ehli Kitap ta inanmış olsalardı elbette onlar için hayırlı olurdu, içlerinden inanlar var, fakat çoğu yoldan çıkmışlardır” buyurmuştur.

Bu ayet iyilik yolunda örnek ve önder olmayı hak eden Müslümanların, başlıca niteliklerini ortaya koymaktadır. ‎‏Buna göre onlar;

Allah’a, peygambere, kitaplara, ahiret gününe, hesap vereceklerine ve diğer iman esaslarına inanırlar.
İslam’ın öğrettiği güzel ahlaka sahiptirler.
İyiliği emreder, kötülüğü engellerler.
İmanlarının gereğini yerine getirirler.

Müslümanın imanı ile duyguları arasında bir iletişim söz konusudur. Bazen imanından mütevellit merhamet duygusu, bazen ağlama duygusu, bazen de kızgınlık öfke duygusu ortaya çıkar. Cenabı Hak kitabı Keriminde;

‎‏إذا ذكر الله وجلت قلوبهم وإذا تليت عليهم آياته زادتهم إيمانا

“Müminler o kimselerdir ki, Allah’ın adı anıldığında yürekleri titrer, kendilerine Allah’ın ayetleri okunduğunda bu onların imanlarını artırır.” (Enfal 2) buyurmaktadır.

Değerli Kardeşlerim;

Müslüman yukarıda ifade ettiğimiz Âli İmran Suresi 110. ayetinde belirtilen ve kendine verilmiş olan bu şerefli görevin sorumluluğunda olmalı ve belirtilen vasıfları korumalıdır, aksi halde en hayırlı ümmet olma özelliğini kaybedecektir. O yüzden imanda amelde ahlakda ilim ve uygarlıkda ilerlemeye yükselmeye mecburuz.

Efendimiz ﷺ bir gün “kalpler demirin paslandığı gibi paslanır” buyurdular. Ashâb onun cilası nedir? diye sordu. “Cilası, Allah’ın kitabını çokça okumak ve Allahı çokça zikretmektir” buyurdular. (Ali el-Müttakî, Kenzü’l-Ummâl, II, 241)

Unutmayınız ki, insan imanla yükselir, zira

Akif;

İmandır o cevher ki ilahi, ne büyüktür

İmansız olan paslı yürek sinede yüktür.

ifadeleri ile bunu dile getirmiştir. Konuyu Efendimizden ﷺ rivayet edilen bir hadisle bitirelim;

‏ثلاث من كن فيه وجد بهن حلاوة الإيمان

‏أن يكون الله ورسوله أحب إليه مما سواهم

‏وأن يحب المرء لا يحبه إلا الله

‏وأن يكره أن يعود في الكفر بعد أن أنقذه الله منه كما يكره أن يقذف في النار

Üç özellik vardır ki bunlar kimde bulunursa imanın tadını almış olur.

Bunlar:

Allah ve Resulü’nü herkesten daha çok sevmek
Sevdiği kişiyi sadece Allah için sevmek
Allah kendisini küfür bataklığından kurtardıktan sonra tekrar küfre dönmeyi ateşe atılmak gibi çirkin ve tehlikeli görmekdir. (Müttefekun Alyh)

Kardeşlerim;

Görevimiz Kur’an‘ın ahlakıyla ahlaklanmak. Efendimizin ﷺ sünnetine sımsıkı sarılmaktır. Aklımızdan çıkarmayalım ki imanımız arttıkça, kuvvetlendikçe, kamil oldukça Rabbimizin katında makamımız, derecemiz yükselecektir.

Rabbim bizlere kamil manada imanlı olabilmeyi nasip eylesin. Rabbim bizleri istikametten ayırmasın. Rabbim imanımızı aklımızı ve sağlığımızı almadan canımıza alsın…Amin Aminn..

Selam ve dua ile…

02/03/2024

Osman KELEŞ

27Şub, 2024

HAKİKİ KULLUK HEYECANLADIRIR, HEYECANLANDIRMALIDIR!

***
Ayetler:
Hadid suresi 16
بسم الله الرحمن الرحيم
اَلَمْ يَأْنِ لِلَّذٖينَ اٰمَنُٓوا اَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِ كْرِ اللّٰهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّۙ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذٖينَ اُو۫تُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْاَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْؕ وَكَثٖيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿١٦﴾
Meal (Kur’an Yolu)
﴾16﴿ “İman edenlerin, Allah’ı zikretmekten ve vahyedilen gerçeği tefekkür etmekten dolayı kalplerinin heyecanla ürperme zamanı gelmedi mi? Onlar daha önce kendilerine kitap verilmiş ve üzerlerinden uzun zaman geçip kalpleri katılaşmış kimseler gibi olmasınlar. Onlardan birçoğu yoldan çıkmışlardır”
***
Hadisler:
Resûlullah ﷺ şöyle buyurdu:
“Allah’ım! Fayda vermeyen ilimden, huşu duymayan kalpten, kabul olunmayan duadan, doymayan nefisten sana sığınırım.” (Müslim (Zikir 73)
***
Esselamu aleyküm!
Bu güne kadar okuduğumuz, öğrendiğimiz ve Allah dostlarından gördüğümüz şeylerden anladığımız şu oldu: “Gerçekten inanmış olmak, kullukta heyacan ve coşku oluşturuyor!” Bu heyecanı görmek için, sahabelerin hayatlarına birazcık göz atmak yeterlidir. Hele hele ilk müslümanların coşku ve heyecanına gıpta etmemek mümkün mü?

Kulluk şuuru ve imanın kuvveti, gerek Kur’an ayetlerinden gerekse kevni ayetlerden heyecan duymanın sebebidir. Söylemesi biraz zor ama, kalplerimiz hala kulluk heyecanı ile ürpermiyorsa, imanlarımızı gözden geçirmemiz ve bu heyecanı elde etmenin çarelerini arayıp bulmamız gerekir diye düşünüyorum. Şu ayetlere bir daha bakalım mı?

Tevbe/2 :”Müminler o kimselerdir ki, Allah’ın adı anıldığında yürekleri titrer, kendilerine Allah’ın âyetleri okunduğunda bu onların imanlarını arttırır. Onlar yalnızca rablerine güvenirler”
Sebe/37:
“Sizi bize yaklaştıracak olan, ne servetiniz ne evlâtlarınızdır. Ama iman edip dünya ve âhirete yararlı iş yapanlar başka, yaptıklarına karşılık onlara kat kat fazlası mükâfat vardır ve onlar köşklerde huzur ve güven içinde yaşayacaklar”

Rabb’im bizlere gerçek kulluk ve onun heyecanını nasib etsin! Kulluk heyecanı ile ürperecek kalpler versin!
Günümüz hayırlı kazancımız bereketli, vücudumuz sıhhatli, amellerimiz salih, dualarımız kabul olunan dualardan olsun!
Âmin âmin Ya Rahmân Ya Muîn!

21Şub, 2024

HÂCEGÂN VAKFI RESMİ SOSYAL MEDYA HESAPLARI

21Şub, 2024

6. 2. ZİKİR EHLİ OLMAK (2. Bölüm)

c. Muhtelif Zikir Anlayışları

İnsanın iki cepheli varlık olduğu hususu hepimizin malumudur. İnsan, maddi bedeni yanında manevi yönü bulunan bir varlıktır. İhtiyaçları da bu sebeple iki cephelidir. Maddi bedeninin yeme içme ve uyku gibi ihtiyaçları olduğu gibi manevi yönünün de buna benzer ihtiyaçları vardır. İnsan, bedenine su vermese yaşamını devam ettirememektedir. Manevi yönü beslenmeyen insan da Kur’an ve hadisi şerifler nazarında ölü gibidir. Nitekim bir hadisi şerifte Peygamber Efendimiz ﷺ ; “Allah’ı zikredenle zikretmeyen, diri ile ölü gibidirler” buyurmaktadır[1]. İnsanın mana cephesinde yer alan latifelerin oluşturduğu parlamento kalptir. Manevi gıdaların gittiği yer de bu sebeple kalptir. Manevi rızıklar ibadetlerdir. Bedeni ihtiyaçlardan yeme içme nasıl ki çeşit çeşit ise manevi rızıklar da çeşit çeşittir. Bunlar namaz, oruç, zekât, hac vb ibadetlerdir.

Zikir, kelime anlamı olarak daha çok hatırlamak, anmak, unutmamak manalarında kullanılmıştır. Kimi yerlerde isim olarak Kur’anın kendisi, kimi yerlerde sıfat olarak Peygamber Efendimiz ﷺ, kimi yerlerde fiil olarak bir eylemi nitelese de genel olarak Cenâb-ı Hakkı hatırlama, onunla olan bağlantıyı kurma eylemleri olarak tanımlanmaktadır. Eylemlerde çeşitlilik olsa da meydana getirdiği netice veya sonuç düşünüldüğünde tüm kapılar aynı yere açılmaktadır. O da Cenâb-ı Hakkın bizzat kendisidir. Onun hatırlanması, onun rızasıdır. Bu temel hedef göz ardı edildiğinde işte o zaman yanılmalar başlamaktadır.

Zikirle ilgili tartışmalara göz atıldığında uç noktalarda yer alan ama meseleyi anlamamızda yardımcı olacak sapık dört görüşe dikkati çekmekte yarar vardır. Birincisi; dille, belli adetlerde yapılan zikir dinde yoktur, bidattir, sonradan icat edilmiştir. İkincisi; bugün birçok tarikat ve tasavvufi ekollerde bulunan cehri zikir olarak adlandırılan sesli ve toplu zikirler bidattir. Sonradan uydurulmuştur. Üçüncüsü; Zikir kalp işidir. Allah’ı (cc) anmaktır. Bunun ille de bir şekle tabi olması zorunlu değildir. İnsan doğal olarak içinden geldiği gibi Allah’ı (cc) zikredebilir. Bu manada yer alan zikir namaz yerine de geçer, diğer ibadetler yerine de geçer. Dördüncüsü; belli ibadetlerden ve zikirlerden sonra insan Cenâb-ı Hakka vuslat eder, muhataplık seviyesi değişir. Bu aşamadan sonra kendisinden ibadet sakıt olur.

Mesele daha iyi anlaşılsın diye bu uç, fikirlere yer verme ihtiyacı hissettik. Ayrıca bu sapık görüşlerde geçen söylemlerle de sık sık karşılaşıldığı için bu konuları zikir bahsinde detaylı irdelemeyi uygun gördük. Şimdi bu dört sapık fikri tek tek inceleyecek olursak;

aa. Dille, Belli Adetlerde Yapılan Zikir Dinde Yoktur, Sonradan İcat Edilmiştir.

Bu görüş doğru değildir. Kur’an ve sünnette çok sarih şekilde dille adede riayetle zikir yapılmasının tavsiyeleri vardır. Dille adede riayet edilerek söylenen sözler zikrin yalnızca bir kısmıdır burasında hemfikiriz. Zira zikrin dille, bedenle ve kalple de (gizli) yapılabildiği kaynaklarda geçmektedir. Ancak zikirden kasıt Cenâb-ı Hakkın hatıra getirilmesi, onun unutulmaması ise onun en iyi telkini yine kendisinin temiz ismi şeriflerinin tekrarlanması ile olduğu kaçınılmaz bir gerçektir. Adede riayetle söylenen Allah’ın isim ve sıfatlarının tekrar edilmesi suretiyle yapılan zikirlere delil olarak Hz. Ali efendimizden rivayet edilen bir hadisi şerifi burada zikretmek istiyoruz. Ev işlerini yapmaktan elleri şişen Hazreti Fatıma annemiz hizmetçi bir köle istemek üzere Peygamber efendimizin huzuruna Ali efendimiz ile giderler. Hz. Fatıma validemiz utanır hizmetçi isteyemez. Bunun üzerine Ali Efendimizin devreye girerek peygamber efendimizden Fatıma validemizin durumunu aktararak bir hizmetçi köle almak istediğini iletir. Bunun üzerine Cenabı Peygamber ﷺ ; “Ey Fâtıma, Allah’tan kork! Allah’a olan farzlarını edâ et, âilenin işlerini kendin yap. Yatağına girince otuz üç kere sübhânallah, otuz üç kere elhamdülillâh, otuz dört kere Allahuekber de; Böylece hepsi yüz yapar. Bu zikir, senin için hizmetçiden daha hayırlıdır” buyurarak kendi işini kendi görmesinin daha faziletli olduğunu ifade ile hizmetçi yerine zikir yapmasını tavsiye etmişlerdir[2]. Burada çok açık ve sarih bir şekille dille adede bağlı zikrin peygamber efendimiz tarafından tarif edildiği görülmektedir.

bb. Cehri Zikir Bidattir Görüşü

Cehri zikrin Efendimiz ﷺ döneminde yapıldığının en açık delili şu hadisi şeriftir: “Biz Rasulullah’ın ﷺ huzurunda idik, O ﷺ:

“Aranızda hırıstiyan, yahudi ya da şeriatın esrarına vakıf olmayan yabancı birisi var mı?” deyince, biz de:

“Yoktur ey Allah’ın elçisi” dedik.

Bunun üzerine Peygamber ﷺ Efendimiz kapının kapatılmasını emretti ve:

“Ellerinizi kaldırın ve “Lâ ilahe illAllah” deyin” buyurdular. Bunun üzerine ellerimizi kaldırdık ve “Lâ ilâhe illAllah” dedik. Sonra Hz. Peygamber Efendimiz ﷺ :

“Allah’a hamdolsun. Ya Rabbi, Sen beni bu kelime ile gönderdin, Bana bunu emrettin ve onda bana cenneti vaad ettin. Sen vaadinden dönmezsin” dedi. Sonra da şöyle buyurdu: “Sevinmez misiniz? Allah sizin hepinizi affetti” buyurdular[3].

Tasavvuf geleneğinde zikir, cehri ve hafi diye iki şekilde ifade edilmiştir. Gerçek âlim kâmil insan etrafında toplanmış hak topluluklarda İslam’ın temel prensiplerine harfiyen riayet yanında âlim ve kâmil insanın bizzat kendi üzerinde tecrübe ettiği kimi zikirlerle insanın kimi eksik yönleri tamamlanmaya çalışılmaktadır. Buna ister nefs terbiyesi diyelim ister kalp temizliği. Adına ne denirse densin belli usullerle yapılmaktadır. Seyru sulûk denilen bu kemâlât yolcuğunda insana şekil veren ibadetlerden birisi de zikirdir. Kimi hak dostları bu zikirleri dille açıkça söylenmesi yöntemini benimserken, kimi hak dostları gizliliğe riayet etmişler ve kalple Cenâb-ı Hakkı zikretmişlerdir. Tasavvuf camiası kendi içlerinde bu meseleyi iyi anladıkları için ihtilafa düşmemişler neticeye bakmışlardır. Neticede Cenâb-ı Hakla bir birliktelik arzulandığı için Allah lafzının içerden veya dışardan söylenmesi çeşitlilik ve bir zenginlik olarak değerlendirilmiştir. Ancak meseleyi şekilcilik penceresinden değerlendiren kimi çevreler ise başta da belirttiğimiz üzere “bu bidattir” eleştirisini acımasızca yapmaktadır. Kendilerine Peygamber Efendimiz ﷺ zamanından ne kadar delil getirilirse getirilsin ya o hadis zayıf diyerek hadisi şerifler inkâr edilmekte veya hadisin ravisi hakkında insanı şüpheye düşürecek iftiralar atarak hadisi şerifin uydurma olduğu iması yapılmaktadır. Bu sebeple delil tartışmasına girmeden şu tespitlerde bulunmak istiyoruz.

Kur’an ve Sünnette zikir bahsinde detaylıca ifade ettiğimiz tüm ayet ve hadisi şerifler birlikte değerlendirildiğinde zikir netice bir ibadettir. Tüm ibadetlerin ve eylemlerin neticesinde Cenâb-ı Hakkın zatı ile ilişki kurulmakta kulluk sevinci yaşanmakta ve Allah (cc) hatırlanmaktadır. Bu manada namaz da bir zikirdir. Oruçta bir zikirdir. Eylemler farklı olsa da neticede nihai hedef Allah’ı (cc) anmaktır. Yaratılmadan önce Allah (cc) ile yaşanan o deme ulaşılmak istenmektedir. Cehri zikir veya oturarak veya ayakta yapılan toplu zikir eylemlerinde Cenâb-ı Hakkın ismi şerifi söylenerek o dem yakalanmaya çalışılmaktadır. Bunu yapan kişiler haşa bu eylem, namaz oruç yerine geçti namazı kılmayalım demiyorlar. İslam’ın tüm kurallarına öncelikle riayet edip nafile ibadet olarak bu zikirleri yapmaktadırlar. Özde o dem yakalanıyorsa mesele yoktur. Ancak dille söylenmiş ama mesele kalbe inmemiş ve Cenâb-ı Hakkın anılması kastı gütmeyen söylemlerin elbette gerçek manada zikir olmayacağı açıktır.

Adına ne denilirse densin, meşru ve kastın Cenâb-ı Hakkın rızasına yönelik her türlü eylem ve işlem neticede zikirdir. Büyüklerimizin konuyla alakalı olarak naklettikleri bir olayda samimi bir kişinin Allah’a karşı sarf ettiği enterasan bir sözcükle nasıl vasılı ilallah olduğu anlatılmıştır. Olay birçoğumuzun bildiği ve büyüklerimizin üzerinde ısrarla durdukları bir olaydır. Önemli bir hakikate işaret ettiği için yeniden aktarma ihtiyacı duyduk.

Mevzu medrese talebelerinin ders gördüğü bir ortamda geçmektedir. Talebelere yemek yapan ilme ve âlime hürmetli, dinde samimi bir aşçı, kendisini Allah’a (cc) yaklaştıracak bir zikir talebini talebelere iletir. Bu arada aşçı talebelerin muzipliğine denk gelir ve muzip bir talebe aşçıya sen “basal basal” diye Allah’ı zikret sana çok kapılar açılacaktır der. Bunun üzerine aşçı boş zamanlarında “basal basal” diye sürekli Allah’ı zikre koyulur. Basal kelimesi Arapçada soğan manasına gelmektedir. Gel zaman git zaman bu aşçıda zikrin tesiriyle cezbe başlar. Kendisine gerçekten de Cenâb-ı Hakkın gizli hazineleri açılır. Kendisi veli bir zat olur. Talebelerin süreç içerisinde çözemedikleri birçok hakikatleri bu aşçıya sorarak ilimlerini artırdıkları rivayet edilir. Bu sebeple insanın vesile kıldığı araç gayri meşru değilse ve Cenâb-ı Hakkın rızasını talepte samimiyse o zaman mesele yoktur.

Bediüzzaman hazretlerinin ifadesiyle “hüsnüniyet tenekeyi altına kalbeder”. Yani samimiyet tenekeyi altına çevirir. Şayet oturarak veya ayakta Allah’ı zikir eylemi boş iştir, bidattir görüşünde iseniz meseleye bir de bu cepheden bakmanızı tavsiye ederiz.

cc. Zikir Kalp Amelidir. Bir Şekle Tabi Değildir Görüşü

Bu görüşte de kısmi doğruluklar vardır. Zikirde illa bir şekil yoktur. Bu sebeple zikir hangi şekilde yapılırsa yapılsın yanlış değildir. Zira zikir şekle tabi değilse bir serbesti vardır. İstediğin gibi zikredebilirsin. Nitekim ayeti kerimede “onlar oturarak ayakta ve yatarak Allah’ı (cc) zikrederler” buyrulmaktadır[4]. Bu görüşü savunanların bir kısmı bu cümlelerden sonra genelde benim kalbim temiz, benim namaz, oruç gibi ibadetlere ihtiyacım yok. Namaz mademki bir zikir ben onu günde değil beş kere, beş yüz kere zikrediyorum gibi cümleleri akabinde sarf ettikleri görülmektedir. Bu görüşte olan kişilerin sözlerinde şuurlu oldukları ve belli bir maksatla söyledikleri açıktır. Saf ve samimi avamın bu sözleri sarf ettiği görülmemiştir. Bu görüş sahibi kişilerin dini tahkir ve tağyir amacı güttükleri anlaşılmaktadır.

dd. Zikirle Cenâb-ı Hakka Vasıl Olan Kişiden İbadet Sakıt Olur Görüşü

Bu görüşte olan kişilerin genelde bir tarikat veya tasavvufi yola girdikleri ancak eğitim ve öğrenimlerini tamamlayamadıkları görülmektedir. Eğitim ve öğrenim sırasında yaşadıkları birtakım hallere çeşitli anlamlar yükleyerek kendisini mehdi veya peygamber zanneden şeytanın ve nefsin oyuncağı olmuş kişilerdir. Kimilerinin de aklı gitmiş sürekli cezbe halinde olan kişiler de olabilmektedir. Her halükarda bu görüş İslam’ın özüne ve sözüne terstir. Peygamber Efendimizin ﷺ yaşantısı ortada iken, savaşta bile namazı ve dinin tüm emirlerini terk etmezken kendisinden tekliflerin düştüğünü iddia etmek gerçekten deliliktir ve bu kişiler akıl noksanı olduğundan gerçekten de din kendilerinden düşmüştür.

Hâcegânın büyüklerinden birisiyle yaşadığımız bir olaydan bahsetmeden geçemeyeceğim. Üsküdar’da bir zatı birlikte ziyarete gitmiştik. Kendisinin garip bir Allah dostu olduğu tavsiyesiyle ziyarete gidilmişti. Bu zatı ilk gördüğümde bende güzel intibalar bırakmıştı. Saçı sakalı yerindeydi. Bir terbiyeden geçtiği büyük insanları gördüğü belliydi. Sohbete başladı ama ne sohbet. Arştan kürsten Cenâb-ı Hakkın zatından vs. Biz eve girdiğimizde öğle ezanı okunmuştu. İkindi namazına yarım saat kala büyüğümüz araya girip öğle namazını kılmadıklarını ikaz ederek kendileri de kılmadı iseler birlikte kılmayı teklif ettiler. Zatı muhterem kendisinin de öğleyi kılmadığını ifade ederek sohbete devam etti. Son on beş dakika kaldı. Büyüğümüz yine namazı işaret etmek istedi. Bu sefer bu zat “insan Allah’ın huzurundayken başka bir işe bakar mı? Zaten Cenâb-ı Hakla beraberiz onun huzurundan çıkmak edepsizlik olmaz mı?” deyince büyüğümüz Hâcemiz; “Benim inandığım ilah bana namazı emrediyor. Senin ilahın ne diyor bilemem” şeklinde tepki göstererek hep birlikte bu zatın evinden çıkıp koşa koşa en yakın camide namazımızı kılmıştık. Hiç unutamadığım bu olay benim açımdan Hâcegân fikriyatının, kimi manevi hal zannedilen o vartalarına düşmeden, şeriatı mutahharaya ittibadaki titizlikte ne kadar sağlam temeller üzerine inşa edildiğinin de bir göstergesi olduğunun kanıtı olmuştur.

Cenabı Hak aklımızı ve kalbimizi sapık fikir ve düşüncelerden muhafaza eylesin. Bizi bize bırakmasın. Kendisini layık-ı veçhiyle zikredenlerden eylesin.

Hâce-i Hâcegân [5]
Hâcegân Vakfı Genel Başkanı

[1] Buhârî, Deavât 67.

[2] Buhârî, Fedâilu’l-Ashâb 9, Humus 6, Nafakaat 6, 7, Deavât 11; Müslim, 80, Hadis No: 2727.

[3] Hadis-i Müsned, IV, 124.

[4] Ali İmran, 191.

[5] Hâce-i Hâcegân: Hâcegân Yolunun Hocası.

9Şub, 2024

6. 1. ZİKİR EHLİ OLMAK (1. Bölüm)

a. Terim Tanım

Zikir kelimesi; “ذ-ك-ر”,“zekera” kökünden ve “zekera-yezkuru-zikran-tezkâran ve zükran” kalıbından gelmekte olup cemîsi “zükûr“, emir siygası “üzkür” dür. Kelime anlamı; bir şeyi anma, telaffuz etme, hatırlama, şeref, şöhret, şân, sitâyiş, namaz, dua, niyâz-ı ilâhî, Kur’an’ı Kerîm, Kur’an’ı Kerîm tilâveti, kitap, tesbih, şükür, taat, bahadır adam, hüccet, kadri yüce şey manalarına gelmektedir[1].

b. Kur’an ve Sünnette Zikir

Kur’an’ı Kerîm’de “zekara” kökünden gelen ve çeşitli kalıplarda yer alan kelimeler yaklaşık 292 ayette geçmektedir. İsim, fiil ve masdar şeklinde yer alan bu kelimeler anlamsal olarak “zikir” kelimesinin lügat manasında olduğu gibi özde anlamsal bir birliktelik olmakla beraber bu özün dışa farklı yansımalarının neticesi olarak değişik isimler aldığı görülmektedir. Zikir kelimesinde özde anlamsal birliktelikten kasıt, Cenabı Hakkı anmak ve hatırda tutmaya zikir denilince bu sefer onu namazla anarsanız namazınız zikir olur, tesbihle anarsanız tesbihiniz zikir olur, Kur’anla anarsanız tilavetiniz zikir olur, olur da olur. Hatta kimi ayetlerde Kuranı Kerimin bizzat kendisi de isim olarak zikir olarak geçmektedir. Kur’an Kerim, Cenabı Hakkın sözleri olunca bu sefer Hakkı anmaya vesile olduğu için bir adı da zikir şeklinde geçmektedir. Bu manada kutsal kitaplar; tevrat, incil, zebur ve diğerleri de Cenabı Hakkı anma vesilesi olması anlamında “zikir” olarak adlandırılmaktadır. Kur’anda kimi yerde zikir; şan, şöhret olarak tercüme edilse de içşel manada aslında insanın çokça hatırda tutularak şöhretlendirilmesi manasının kastedildiği ve zikir kelimesinin o içsel mana bütünlüğünün aslında burada da olduğu görülmektedir.

Kur’an’ı Kerimde belki de zikirle ilgili en çarpıcı ifade “اَلَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللّٰهِۜ اَلَا بِذِكْرِ اللّٰهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُۜ” “İman edenlerin kalpleri Allahı zikirle tatmin olur, dikkat edin, kalpler ancak Allah’ı zikirle tatmin olur.“[2] ayeti kerimesidir. İman edenlerin kalpleri Allahın zikriyle tatmin olur ifadesi ayeti kerimede geçmesine rağmen aynı ayette ikinci sefer “dikkat edin kalpler Ancak Allahın zikriyle tatmin olur” uyarısının bir daha yapılması çok dikkat çekicidir. Zikrin kalbi doyucu, tatmin edici, teskin edici özelliği, özellikle “اَلَا – ela” edatıyla, dikkat edin, bilin ki hatırlatmasıyla ikinci sefer yapılmaktadır. Zikrin hakikati diye adlandırdığımız bu konuyu diğer bölümlere bırakmak kaydıyla burada bu hakikatin dışa vurumlarında meydana gelen dış manalar diye adlandırdığımız ve semantik bilimine konu olan manalar üzerine yoğunlaşmak istiyoruz.

İlk olarak Kur’an’ı Kerîm’de, “zikir” kelimesi, fiil kalıbıyla bazı ayetlerde düşünmek manasına kullanılmaktadır. Birçok ayette Cenâb-ı Hak birtakım hatırlatmalarda bulunarak insanların bu konularda hiç düşünmediklerini veya çok az düşündüklerini bu kelime ile vurgulamış ve düşünmeye teşvik edilmiştir[3]. Tabiki bu düşünüş anlamsız bir düşünüş değil Hakkı hatırlatan, Hakka götüren bir düşünüş olduğu için bu düşünce, zikir olarak ifade edilmiştir.

Yine bazı ayetlerde zikir kelimesi; “zekkera-yezzekkeru” kalıbında “hatırlatmak, öğüt vermek ve öğüt almak” manasında kullanılmıştır. Bu ayetlerde Allah’ın öğüt verdiği[4], Peygamber Efendimizin ﷺ de bir öğütçü olduğu ve bu sebeple insanlara öğüt vermesi emredildiği, “faydalı olacaksa insanlara öğüt ver” şeklinde buyrukların yer aldığı görülmektedir[5]. Başka bir ayette ise öğüt vermeyi emrettikten sonra öğüdün insanlara fayda verdiği ifade edilmektedir[6]. Öğüt manasına gelen ayeti kerimeler incelendiğinde; insanların Kur’an’ı öğüt alsınlar diye Peygamberin ﷺ dilinde indirildiği, çeşitli misaller verilerek insanların öğüt almasının istendiği[7], Kur’an ayetleri üzerinde bizzat düşünülmesi gerektiği[8], bu sebepten dolayı Cenâb-ı Peygambere ﷺ “Sen onlar üzerinde bir zorba değilsin. Söz verdiğim günden korkanlara Kur’an’la öğüt ver” şeklinde buyrulduğu görülmektedir[9]. Hz. Nûh ve Hz. Musa’nın (a.s.) kıssasında ve diğer bir kısım ayetlerde de “zikir” kelimesi, öğüt almak veya öğüt vermek manasında kullanıldığı görülmektedir.

Kur’anda, zikir kelimesinden türetilen “zikrâ” kelimesi; anma, hatırlatma, öğüt, öğüt vermek, öğüt ve ibret almak manalarında kullanılmaktadır. “Zikrâ” kelimesi Kur’an’da “unuttuktan sonra hatırlatmak[10], sûrekli hatırda tutmak” anlamında da kullanılmaktadır[11].

“Tezekkera-yetezekkeru” kalıbıyla Kur’an’da yer alan kelimeler ise ibret almak ve ders almak manasında kullanılmıştır. Nitekim ayeti kerimelerde Cenâb-ı Hak; insanlar ibret alsınlar diye ayetlerini uzun uzadıya açıklamakta olduğunu[12], bununla beraber Allah’ın ayetlerinden ibret alan kimselerin akıl sahibi ve Allah’a yönelen kimseler olduğu belirtilmekte, kalplerinde hastalık olanların ibret almaktan kaçındıkları vurgulanmaktadır[13].

“Zekkera” fiilinden türetilen kelimeler, bilinen bir şeyi hatırda tutmak ve unutunca hatırlatmak manasında kullanılmıştır[14]. Allah’ın ayetleri kendilerine hatırlatıldığında (zikredildiğinde) secdeye kapananlar bulunduğu gibi[15], bu duruma duyarsız kör ve sağır olanlar, bu hatırlatmalardan (zikretmelerden) yüz çeviren kimselerin de olduğu bizlere bu kelime ile bildirilmektedir[16].

Emir sîgasıyla gelen “üzkur” kelimesi Kur’anda; bilinen bir şeyi hatırlatmak ve hatırda tutmak manasına kullanılmıştır. Mesela A’raf sûresinde Hz. Şuayb, milletine hitaben “azken, Allah’ın sizi çoğalttığını hatırlayın” ifadesinde bilinen bir şeyi hatırlamak manasında kullanılmıştır[17]. Bu manada bazı ayetlerde Peygamber Efendimize ﷺ hitaben geçmiş peygamberlerin ve bazı şahısların kıssalarını zikretmeyi (hatırlatmayı) emretmektedir. Yine Ahzâb[18] ve Bakara[19] sûrelerinde Allah’ın insanlara verdiği nimetlerin yanında insanların öğüt alması için indirilen ayetlerin, kitap ve hikmetin zikredilmesi, yani hatırda tutulması emredilmektedir.

“Zekera-yezkuru-zikran” kalıbıyla Kur’an’da yer alan kelimeler; anmak, anlatmak, hatırlatmak, bahsetmek, telaffuz etmek manalarında kullanılmıştır. Meselâ, “İnananlar keşke bir sûre indirilse de cihada çıksak derler. Fakat kesin anlamlı bir sûre indirilip orada savaş zikredilince (bahsedilince) ölüm korkusuyla bayılmış kimseler gibi bakarlar” ayetinde olduğu gibi zikir kelimesi anmak, telaffuz etmek manasına gelmektedir[20].

Kur’an’da “zekara” kökünden türetilen ve değişik kalıplarda, dişinin zıddı erkek anlamında kullanılan birçok ayet olduğu gibi[21]şân, şeref manasına gelen ayetlere de rastlanmaktadır. Nitekim Allah (cc) Hz. Muhammed’e ﷺ hitaben “senin şânını (zikrake) yükseltmedik mi?” buyurmaktadır[22].

Zikir kelimesi, Kur’anı kerimde Tevrat’ın özel ismi olarak da kullanılmıştır[23], Kimi ayetlerde de Kur’an’ın da özel ismi olarak kullanıldığı görülmektedir[24]. Bunun yanında Enbiya Sûresinde[25], Kur’an dâhil daha önce gönderilen kitaplar için zikir isminin kullanıldığı, Nahl[26] ve Enbiya[27] sûrelerinde “ehle’z-zikr” şeklinde zikir ehli, Allahı (cc) her an hatırda tutanlar, kitaplılar manasında bu kelimenin kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Kur’an’ı niteleyen başka bir kelime de “tezkira”dır. Bu kelime lügatte hatırlamaya vasıta olan şey anlamındadır. Türkçe’ye “öğüt” olarak tercüme edilen bu kelime birçok ayette yer almaktadır[28]. Kimi ayetlerde “tezkira” kelimesi Kur’an’ı değil, anlatılan bazı olaylardan ibret ve öğüt manasında kullanılmıştır. Meselâ Vâkıa sûresinde yakılan ateşin ağacı hakkında, “Biz onu bir ibret (tezkira) ve çölde konaklayanlar için yararlı kıldık” buyrulmaktadır[29].

Zikir kelimesi, Kur’anda kimi yerlerde namaz manasında da kullanılmıştır. Cuma suresinde; “Cuma günü namaz için ezan okunduğunda Allah’ın Zikrine (Cuma namazına) koşun” buyrulmaktadır[30].

Hadisi şerifler incelendiğinde; zikir kavramının Kur’anı Kerimdeki gibi dışa yansıyan çoksal anlam yerine tevhidi manada öze yönelik anlama ağırlık verildiği görülmektedir. Daha çok fiil olarak “Allah’ı zikretmek, hatırda tutmak, anmak” şeklinde kullanılmakla beraber bu amelin nasıl yapılması gerektiği Cenâb-ı Peygamber ﷺ tarafından tatbiki olarak da bizzat bize gösterilmektedir.

Bir hadisi şerifte Cenâb-ı Peygamber ﷺ; “Allah (cc) şöyle buyurmuştur: ‘Ben kulumun Beni sandığı gibiyim ve Bana dua ettiği, Beni zikrettiği zaman onunla beraberim. Kim Beni kendi nefsinde zikrederse, Ben de onu kendimde zikrederim. Kim Beni kalabalıkta, bir cemaat içinde zikrederse, Ben de onu, ondan daha hayırlı bir cemaat içinde zikrederim” şeklinde buyurarak zikirden bahsetmişlerdir[31].

Başka bir hadisi şerifte; “Allah’ı zikredenle zikretmeyen, diri ile ölü gibidirler”[32]. Benzer bir hadisi şerifte Peygamber Efendimiz ﷺ: “İçerisinde Allah zikredilen evlerin misali ile içerisinde Allah zikredilmeyen evlerin misali, diri ile ölünün misali gibidir” şeklinde buyurmuşlardır[33]. Yine başka bir hadiste; “Bir topluluk Allah’ı zikretmek üzere otururlarsa, melekler onları kuşatır, rahmet onları kaplar, üzerlerine sekîne (huzur, feyiz) iner ve Allah onları yanındakilere (meleklere) zikreder” şeklindedir[34].

Yine cehri zikrin Efendimiz ﷺ döneminde yapıldığına delil olarak rivayet edilen bir hadisi şerifte; “Biz Rasulullah’ın ﷺ huzurunda idik, O ﷺ:

“Aranızda hırıstiyan, yahudi ya da şeriatın esrarına vakıf olmayan yabancı birisi var mı?” deyince, biz de:

“Yoktur ey Allahın elçisi” dedik.

Bunun üzerine Peygamber Efendimiz ﷺ kapının kapatılmasını emretti ve:

“Ellerinizi kaldırın ve “Lâ ilahe illAllah” deyin” buyurdular. Bunun üzerine ellerimizi kaldırdık ve “Lâ ilâhe illAllah” dedik. Sonra Hz. Peygamber Efendimiz ﷺ :

“Allah’a hamdolsun. Ya Rabbi, Sen Beni bu kelime ile gönderdin, Bana bunu emrettin ve onda bana cenneti vaad ettin. Sen vaadinden dönmezsin” dedi. Sonra da şöyle buyurdu: “Sevinmez misiniz? Allah sizin hepinizi affetti” buyurdular[35].

Bu ve benzeri tüm hadisi şerifler birlikte değerlendirildiğinde zikir kelimesi namaz, oruç gibi bir ibadeti simgelediği, zikrin eylemsel bir amel olduğu yönüne vurgu yapıldığı anlaşılmaktadır. Hatırlanacağı üzere Kur’an’da zikir kelimesi, hem isim olarak kullanılmış örneğin Kur’anın kendisi manasında, hem de sıfat olarak “şan, şöhret” manasında kullanılmıştı. Hadisi şeriflerde zikrin bizatihi kendisinin amelî bir ibadet olma yönünün vurgulandığı görülmektedir. Örneğin bir hadisi şerifte Peygamber Efendimiz ﷺ; “Namaz, oruç ve zikir; Allah yolunda infak (harcama) üzerine yedi yüz misli katlanır” şeklinde buyurmuştur[36].

Yedi sınıf insandan bahseden ve bu yedi sınıfın Kıyamet gününde Allah’ın arşında gölgeleneceği müjdesini veren hadisi şerifte Cenâb-ı Peygamber ﷺ yedi sınıftan yedincisi olarak “Tenhada Allah-ı zikrederek gözleri yaşaran kimseden” bahsederek zikir ameline işaret etmiştir[37].

Peygamber Efendimizin ﷺ hem sözleri (hadis) hem fiilleri, hem de takrirleri dikkatlice takip edildiğinde şu sonuca varılmaktadır. Zikir yalnızca dil ile Allah’ın isim ve sıfatlarının tekrarı değildir. Ancak dille yapılan zikir de yok sayılmamıştır. Zira Peygamber Efendimizin ﷺ kimi yerde açıkça sahabelere sayı da belirterek örneğin “sen 33 kere subhanallah diye zikret” şeklinde kişiye özgü dille söylenen zikir tarif ettiği görülmektedir.

Hazreti Ali (ra) efendimizden rivayet edilen bir hadiste hz. Fatıma annemizin değirmen çevirmekten elleri ve su kırbasını taşımaktan da omuzları yara olmuştu. O sıralar köleler de Medine’ye yeni gelmişti. Ali efendimiz Hz. Fatıma annemize Peygamber Efendimizden ﷺ köle hizmetçi istemesini söyledi. Hz. Fatıma annemiz Peygamberimizle ﷺ karşılaşınca durumu anlatamadı. Durumu Hz. Ali efendimiz anlatınca Peygamber Efendimiz ﷺ; “Ey Fâtıma, Allah’tan kork! Allah’a olan farzlarını edâ et, âilenin işlerini kendin yap. Yatağına girince otuz üç kere sübhânellah, otuz üç kere elhamdülillâh, otuz dört kere Allahuekber de; Böylece hepsi yüz yapar. Bu zikir, senin için hizmetçiden daha hayırlıdır” [38] buyurarak Fatıma annemize evinin hizmetini kendisinin yapmasının daha faziletli olacağını buyurdu. Bu hadisi şerifte zikir kavramı çok net örnekleriyle tarif edilmiştir. 33 kere Subhanallah, 33 kere Elhamdulillah, 34 kere Allahuekber denilmesi ve bu eyleme zikir denildiği “bu zikir senin için hizmetçiden daha hayırlıdır” cümlesi ile teyit edilmektedir.

Zikir denilince aslında ne demek istendiği sarih bir şekilde anlaşılmasına rağmen maalesef tasavvufa muhalif kimi çevrelerce kasıtlı, kimi çevrelerce iyi niyetli gibi görünmesine rağmen İslam’ın özüne ters zikir tariflerinin yapıldığı görülmektedir. Kimileri namaz, zikirdir deyip namaz ibadeti yerine dille söylediği birkaç tesbihatın namaz yerine geçeceğini iddia ederken, kimileri de tesbihle yapılan zikirleri bidat olarak kabul etmektedirler. Bu yüzden zikir bahsine giriş yaparken zikir kelimesinin Kur’anda ve hadisi şeriflerde kelime olarak (semantik) nasıl geçtiği ve hangi manalara geldiği konusunda tereddüde mahal vermeyecek şekilde geniş açıklamalarda bulunmayı tercih ettik. Sonraki konular da bu temel üzerine oturtularak daha geniş açıklamalar yapılacaktır.

Cenâb-ı Hak bizleri kendisini layıkıyla zikredenlerden eylesin.

Hâce-i Hâcegân [39]
Hâcegân Vakfı Genel Başkanı

[1] Râgıb el-Isfahânî, Müfredâtü elfâzü’l-Kur’an, Zikir maddesi.

[2] Rad, 28.

[3] Secde, 4: “اَللّٰهُ الَّذ۪ي خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا ف۪ي سِتَّةِ اَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوٰى عَلَى الْعَرْشِۜ مَا لَكُمْ مِنْ دُونِه۪ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا شَف۪يعٍۜ اَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ” , “Allah, gökleri ve yeri, ikisi arasındakileri altı gün içinde (altı evrede) yaratan sonra da Arş’a kurulandır. Sizin için O’ndan başka hiçbir dost, hiçbir şefaatçi yoktur. Hiç düşünmez misiniz?”. Benzer ayetler için bkz: Hûd, 30; Vâkıa,62; Mümin,58; Neml,62; Hâkka,42; Saffet,155; Kısas,43; Hûd, 24.

[4] Nahl, 90: “اِنَّ اللّٰهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْاِحْسَانِ وَا۪يتَٓائِ ذِي الْقُرْبٰى وَيَنْهٰى عَنِ الْفَحْشَٓاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِۚ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ” “Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayâsızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.”.; Ayrıca Bkz.: En’am, 152.

[5] Ala, 9: “فَذَكِّرْ اِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرٰىۜ”, “Faydalı olacaksa insanlara öğüt ver.”; Ayrıca Bkz.: Gaşiye, 21.

[6] Zâriyat, 55: “وَذَكِّرْفَاِنَّالذِّكْرٰىتَنْفَعُالْمُؤْمِن۪ينَ”, “Sen yine de öğüt ver. Çünkü öğüt mü’minlere fayda verir.”; Ayrıca Bkz.: Abese, 4.

[7] Zümer, 27: “وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ ف۪ي هٰذَا الْقُرْاٰنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَۚ”, “Andolsun, öğüt alsınlar diye biz bu Kur’an’da insanlar için her türlü misali verdik.”

[8] Sad, 29; İsra, 41; Nûr,1; A’raf, 26; Furkan, 50; Yâsin, 19; Nahl,13.