Cenâb-ı Zü’l-Celâl Hazretleri Bâyezid Bistâmî’ye şöy­le buyurmuştur: “Ey Bâyezîd! Hiçbirşeye itimat etme! Ne ilme ne amele ne de başka birşeye… Yalnız bana iltica et, kâfidir. Böyle olursa, o vakit ben senin ubudiyetinden sen de benim rubûbiyetimden râzî oluruz. Yok böyle olmazsa ilmin, ame­lin ve daha neyin ve neyin varsa, bunların bir bir muhâsebesini, muvâzenesini yaparım, sağlamını çürüğünü ayırırım da sonra hüsrânda kalırsın.”

Herkese hâk-i pay (ayak tozu) olmak, herkesi kendinden büyük bilmek bizim için iyidir, doğrudur. Bizim büyüklerimiz: “Cümle yahşî biz yaman; Cümle buğday biz saman” demiş­lerdir. Biz de böyle demeliyiz. Hakikaten böyle olmalıyız. Çünkü insan çoğu zaman zâhirde: “Ben herkesten daha aşağı­yım” der de kalben kendini büyük görür. Bu pek fenâdır. He­le tarikattan biraz nasîb alır, azıcık zevk felân da tadarsa böylesi artık göklere sığmaz. Fakat heyhât, bu yol çıkmaz… Tarikat varlıktan kurtulmaktır. Bu ise varlığın tam ortası ve en büyüğüdür, en kötüsüdür, Yâhû, ne yapıyoruz? Velev batın! zevkimiz de olsun, bu zevki bu terakkiyi İhsan buyuran, veren kimdir? Eğer, “İlmimiz, amelimiz bunları hâsıl etti” diyorsak, onun hele bir sağlamı, çürüğü ayrılsın, elde sıfır kalırız. Nâil olduğumuz zâhirî ve batini ni’metlerin hepsi ancak ilâhi fazlu keremin eseridir.

Sonra dahası var. Sana ihsan eden Allah senin hakir görüp beğenmediğin diğer bir âdeme ikram ve ihsan etmekten âciz midir? Âdemin biri Evliyâullâhdan birinin yanına gider. Onu yüzüne karşı pek ziyâde metheder. O kâmil velî bu âdeme şöyle der: “Yâhû beni ne beyhûde methedip duruyorsun? Eğer ben Cenâb-ı Hakk ile ve O’nun üns ve huzuruyla olursam hakîkaten büyüğüm, O’nunla büyüğüm. Yok şâyet O’ndan ay­rı düşer O’ndan uzak kalırsam işte o zaman da düşüklüğüme hâd ve sınır tasavvur olunamaz.” Hakîkaten öyledir.

Biz kim oluyoruz, neciyiz? Bu vucûd, bu kalb, bu rûh hep O’nundur. Bizim nemiz var? İzzet ve rifat Allah’ındır. Mezellet ve meskenet, acz, fakr ve ihtiyaç da kula yakışır. Bu böyledir. Kibriyâ ve azamet Hakk’a yarar, kul olanda bu sıfat ne arar? Ni­tekim, şeytanın kovulma sebebi ne idi ki? İnat ve büyüklük tas­lama değil miydi? O halde biz kendimizi nasıl beğeniriz, nasıl kibirli olabiliriz?

Hulâsa, “tarikata müntesibiz” diye diğer mahlûkât üzerine hiçbir rüçhâniyet iddâ etmemeliyiz. Değil rüçhâniyet, böyle şeyleri hatırımıza bile getirmemeli, herkesten ziyâde kendimi­zi hakîr ve muhtaç görmeliyiz. Tarikat budur, inâbe budur, mürîdlik, şeyhlik budur. Ehl-i tarîka, husûsiyle Sâminîlere böyle yakışır.

Mürîdandan Seyyid Sadaka Efendi tekrar sordu ki: “Efen­dim, yanınıza çokça gelmek istiyorum, fakat sû-i edeb olur ve bana bundan bir zarar gelir diye korkuyorum.”

Efendi Hazretleri: “Hayır öyle şeyler olmaz. Evvelâ ben bir kere dediğiniz gibi bir büyük kimse değilim ki bana karşı sû-i edepten bir zarar göresiniz. Velev, haydi öyle olsun diyelim… Benim meşrebim pek başkadır. Siz Alah deyiniz, Allah sözü dinleyiniz, Allah sözü söyleyiniz bu kâfidir. İşte edebin aslı bu­dur. O bir cihete, yâni bana karşı sû-i edep olup olmayacağı gi­bi düşünüşlere pek itibar etmeyiniz. Her zamanın terbiyesi de bir değildir. Meselâ İbrahim b. Edhem Hazretlerinin zamanları bir başka imiş. Onlar pekçok gayret ve mücâhede etmişler, riyâzetlerde bulunmuşlar. O vakit iş öyle imiş, kendi yetiştir­diklerini de öyle yetiştirmişler. Bu zamânın velîsi ise  o zamânın tarz ve metodunu tatbik etmez. Zîrâ her zamânın şart ve husûsiyetlerine göre bir terbiye metodu vardır. Bu sebeple­dir ki, kitaplarda görülen, geçmiş terbiye usullerine göre bugünki müridlerin terbiye ve terakki’leri mümkün değildir. Hem de kitaptan alınan bir sözle mürşidden alınan, mürşidden telâkkî edilen söz arasında fark vardır. Velev ikisi de aynı söz olsun, yine de tesirleri başkadır. Mürşidden duyulan sözde, bir başka feyz ve bir başka kemâl vardır.

Hülâsa, demek istiyorum ki korkmayınız, bir sû-i edeb ol­maz. Ne kadar çok görüşüp ne kadar çok müzâkere ve müsâhebet edersek hepimiz o kadar müstefid oluruz [1].

[1]  Gülzâr-ı Saminî Sohbetler, Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Sohbet No:111: “Cümle Yahşî Biz Yaman, Cümle Buğday Biz Saman”, s.152

İnsanda yâ saâdet olur yâ şekâvet. Bunların tarîfi ve hulâseten farkları şudur ki insan ruh ile nefsten mürekkeptir. Yâni letâfetle kesâfetten halk ve îcad buyrulmuştur. Eğer letâfet ve ruhâniyet ciheti galebe ederse insan, âmâl-i sâlihâte, ahlâk-ı hamîde iktisâbına çalışıp, zikir ve fikr-i Mevlâ ile meşgul olup mâsivâ efkârından ferâgate ve dâimâ C. Hakka teveccüh ve ikbâle müştak ve râğıb olur. İşte bu neş’e-i saâdettir. Ve gitgide bu âdem, es’adiyyet mertebesine ulaşır ve Hz. Allah’a vâsıl olur.

Şekâvet’e gelince; insanın sûrette tâati olsa bile  gönlün dâimâ efkâr-ı sivâ ile iştigâli, ahlâksızlık, Allah’ın sevdiklerini sevmemek ve bil’akis sevmediklerini sevip dâimâ onlarla berâber bulunmak, zikr-i İlâhîden gaflet ve bu gibi şeylerdir ki bu hâlât ve evsâf-ı seyyiede ısrar ve devam bilâşüphe ve kat’i olarak alâmet-i şekâvettir. Ve böyle olan âdem insâniyetten çıkar, mertebe-i hayvâniyyete tenezzül eder. Artık hayva­nın ne Cennete ne de Hakka gitmesine ihtimal yoktur. Onun yeri Şeytanın gideceği yerdir.

İşte Nefs’e tâbî olmanın, işte Şeytâna, sû-i karîn’e kapılma­nın neticesi budur. Bunun hayır neresinde bilmem, Allah aşkı­na söyleyin… Dünyâca Âhiretce ne faydamız oldu ise gösterin. Baştanbaşa zarar baştanbaşa hüsran… Yâhû, İmâm-ı Gazali Hz.leri gibi bir zât-ı mübârek efendiler, o imâm-ı Gazâlî ki, as­rının ferîd-ü vahididir. İlm-ü amelde sânîsi yoktur. Müslüman­lar indindeki hürmet-ü şöhreti âfâkı tutmuştur. Hulâsâ huccet-ül İslâm’dır. Âb-ı rûy-i ümmettir, (sav) Efendimiz Hz.lerinin medâr-ı iftihârı ve hakîkî bir vârisidir.

Böyle iken bu zât-ı muhterem anlamış ki yalnız bu ilm-ü amel-i zahirle iş tamam olmayacak, murad ve rızâ-i İlâhî kaza­nılmayacak. Bu kadar şân-ü şerefi ayak altına alarak, insân-ı kâmil aramaya mecbur kalmış. O misillü bir vücûd-u nâzenîn yalın ayak, baş açık sahralarda dolaşarak bâb-ı evliyâya dehâlet çarelerine tevessül etmiş.

Bâzı kimseler: “Yâ imâm, sizin eski hâliniz bundan çok güzel değil mi idi ki böyle ettiniz?” yollu safsata söyledikte, cevâben: “Aman, aman bu sözleri bırakın, biz işi anladık ve bizefeth-i bâb bu yüzden oldu. Bu âleme gelmekten maksûd, Allah ’a iktisâb, kurbet ve vuslattır ve onun da yolu budur An­cak bu sûretle istihsâl-i maksûd ve matlûb mümkündür”diye buyurmuşlarken, bilmiyorum, biz neden bu eslâf-ı kirâm hazerâtından daha akıllı olduk da bu gibi şeylerle hiç mukayyed olmuyoruz. İhtar eden de olsa ona da ehemmiyyet vermiyo­ruz.

Halbuki dünyevî bir işimiz olsa ve o işimiz, hasebü’l-îcab bir hristiyan veya hristiyandan eşedd olan diğer bir kâfir eliyle görülecek olsa o işimizin hâtırı için o hristiyan veyâ o kâfire bin türlü tekâpû (dalkavukluk), niyaz ve istirhamlar ederiz. Ve bu derece tekâpû’dan utanmaz ve hayâ da etmeyiz. Fakat, Allah işi için Allah ve Peygamber nezdinde kadr-ü şerefi bilin­miş bir insân-ı Kâmile gitmeye tenezzül etmeyiz. Halbuki, bundan nâil olacağı nimet-i uzmâ, değil öyle üçbuçuk kuruş veyâ beş günlük bir memûriyyet; ebedî, sermedî bir hayât-ı tayyibe, Allah ve Resûlullahı ticâret etmek ve daha da tâ’dâdı ğayr-i kâbil niam-ı Lâyezâl’dir.

Evet, insân-ı kâmili kabul etmeyelim, beğenmeyelim, ona tenezzül etmeyelim. Bunların hepsi güzel, amma onu kabul etmemek aynen Peygamberi ve Allah’ı kabul etmemek de­mektir. Buralarını iyi düşünelim, ona göre iş yapalım. Yoksa sonra başımıza gelen gelir.

Beni ta’yîb etmeyin, biraz ağır ve acı söylesem gücenme­yin… Eğer benim gibi insâniyyet nedir, ne demektir? Bileydi­niz, benden bin kat ziyâde, bunun ziyâına, bu musîbet-i azîmeye acır ve yanar yakılırdınız. Ne yapalım Allah bizi de böyle halketmiş [1].

[1]  Gülzâr-ı Saminî Sohbetler, Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Sohbet No:463:”İnsan-ı Kâmili İnkâr, Allah ve Peygamberi İnkârla Eş Değerdedir”, s.695

Cenâb-ı Hakk kendi mutlak varlığı karşısında kullarının varlık iddiasına râzî değildir. Nitekim Şeyh Abdülkadir Geylânî Hz.leri bu mevzuda şöyle buyuruyor: “Biz çok kapılardan tarîk-i Hakk’a sülük ettik, fakat hangisinden gittikse içeri al­madılar. Ve bu yolların ahâlisi de pekçok, fakat vâsıl olanı yok. Lâkin sonunda yokluk, fakr u mezellet ve meskenet kapı­sından sülük ettik. Bu tarîk gayet yakîn ve ahâlisi de pek az. Ve bize feth-i bâb bu kapıdan nasîb oldu. ”

Evliyâullâh’ın ekserisi hep bu veçhile beyanda bulunmuş­lardır. Hz. Bâyezîd’e Cenâb-ı Hakk: “Bize ne getirdin?” diye suâl buyurmuş Bâyezîd de cevâben: “Dört şey getirdim ki se­nin hâzinende yoktur: Yokluk, acz, zillet ve günah…” diye arzetmiş [1].

[1]  Gülzâr-ı Saminî Sohbetler, Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Sohbet No:405:”Huzûra; Yokluk, Acz ve Günah ile Gitmek”, s.582

Efendiler, Bakınız !

Bugün Lihye-i Saadet açıldı, birtek Mûy-i saâdet’e (sakal-ı şerefin bir teline) bu kadar tâ’zîm ve ihtiram olundu. Hakikaten daha ne kadar tevkîr ve ta’zîm olunsa yine azdır. Zira bu, Mahbûb-i Kibriyâ’ya, Şâh-ı Mürselîn-i Enbiyâ’ya ait ve mensûb bir Mûy-i anber, Mûy-i saâdettir.

Fakat dikkat edelim, iyi düşünelim: Bu Mûy-i saâdet’e böy­le tazîm ve ihtiram ediyoruz da, acaba bizdeki kendimizdeki Nûr-i saâdet’i, Nûr-i Muhammedi’yi niçin tahkir ediyoruz. Hal­buki Nûr-i saâdet, Mûy-i saâdetten çok büyüktür. Şu halde nefs’imizin büyük bir hîle’sini, daha anlamıyoruz.

Evliyâullah buyuruyor ki: “Sana birisi süâl ederse ki Allah’ı seviyor musun? veyâhut O’ndan korkuyor musun? aman sükût et… Yahut, O’nun tevfîk buyurduğu kadar seviyo­rum, de… Tâ ki sevmem veyahut korkmam demekle kâfir olmayasın veyahut severim, korkarım deyip de sevenlerin ve korkanların ahval ve akvâlini, ef’al ve ahlâkını kendinde bulundurmadığın cihetle, yalancılıktan kurtulmuş olasın.”

Yâhû, bundan büyük ne gibi bir rezâlet, hamâkat ve cehâlet olabilir ki, insan kendisini, Allah’ı, Rasulüllâh’ı ve hem de evliyâullâh’ı kandırmak, iğfal etmek istesin.   Efendi­miz (sav) Hz. lerinin bir sünnet-i seniyyelerini ihya etmek yüz defâ Lihye-i sâadet’i ziyâretten efdal ve a’lâ ve ol Hazrete ehab’dir.

Bir hadîs-i şerif de: “Ümmetin fesadı zamanında bir sün­net-i seniyye-i ihyâ edene yüz şehit ecri verileceği”[1] ferman buyrulmuştur. Yâhû biz Rasulüllâh’ı seviyoruz diye iddia edi­yoruz; fakat sünenât-ı Mahmûde-i Muhammed’i (sav)  el’ıyâzen billâh, beğenmiyerek küffar ahlâkını, küffâr meşreb ve âdâtını, küffâr kisve ve taâmını tercih ediyoruz, her veçhile kendimizi onlara benzetmeye çalışıyoruz. Bu nasıl Muhammedî’liktir? Bu nasıl Hz. Muhammed’i sevmektir? Ben bilemi­yorum. Onun için zâtin birisi de: “Sâliklere, sadıklara burhan gerek” buyuruyor. Evet her şeye bir alâmet ve burhan gerektir. Sırf yalandan ibâret ve mahz-ı haram olan kuru davâ’dan bir fayda husûlü mümkün değildir. Muhabbet-i Rasulullah dâva­sında bulunan mü’min her kim ise acaba O Habîb-i Hudâ’nın her husustaki sünenât-ı Seniyyesi nedir? Hiç suâl ve tetkik etti mi? Ve bunlardan kaç tânesine, hangilerine tâbî oldu? Yemek yemekte mi, yol yürümekte mi, oturup kalmakta mı, uyumak­ta mı veyahut akvalde veya ahlâkda mı ve bâtın-ı Muhamme­di’ye tâbî olmakta mı, hulâsa sünnenât-ı seniyyenin hangileri­ne tâbî olabilirdi?

Yâhû mahabbetüllah; Rasüllullah’a olan mütâbeatımız nisbetinde olur. Mütâbeât’ın netîcesi mahbûbiyyet ve mahbûbiyetin neticesi de zünûbun mağfiretidir. Nitekim: “(Habibim) de ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve suçlarınızı örtsün. Çünkü Allah çok yarlıgayıcı, çok esirgeyicidir”^[2]  âyet-i kerîmesi bunu açıklıyor. Zünûbumuz zenb-i vücud da dahil mağfiret olunursa, bu mevhum varlık’tan ancak o zaman kurtulur. Hakk varlığına ulaşırız. Yok olmadan “Var” olmak mümkün değildir. Bu mevhum varlığı yağmaya vermek gerek… Ne ise … (sav)  Efendimiz. Hz. leri bir hâdis-i şeriflerinde: “Kim benim sünnetimi yaşarsa beni ya­şatmış olur. Beni yaşatan beni sevendir. Beni seven ise  cennet­te benimle beraberdir” buyurmuşlardır.

“Bir âdem ki benim sünnetimi icrâ etti, işte o beni ihyâ etti”^[3] buyruluyor. O halde: “Sünenât-ı seniyye’den birini terkeden de Rasûlüllâh’ı öldürdü” demektir. Rasulullah’ı bu mâ­nada öldürenin ise  dünyada ve âhirette başına ne gelir, Allah bilir. Sonra bu sünenât-ı seniyye’nin zâhîri olduğu gibi bâtını da vadır. İşte sünenât-ı seniyyenin bu bâtınını da bilip tâbî ol­mak îcab eder ki insan tekemmül edebilsin. Yoksa insan mut­laka noksandır, belki de hayvan kalır.

Bakınız bir şey nakledeyim: Efendimiz (sav) Hz. lerinin zamân-ı hümâyûnlarında bir kimse huzûr-u Nebeviyye’ye ge­lerek, tarlasını bir başkasının ekmiş olduğu beyanla, şikâyette bulunur. Emr-i Peygamberi ile hakkında şikâyet vâkî olan kim­se celbolunur. Müddeî zâtin getirdiği yalancı şâhitler de var­mış. Onların da dinlenmesinden sonra Fahr-i Kâinat Efendi­miz Hz. leri bittâbî şâhitlerin beyânı ile ve hükm-i şer’î üzerine bu tarlanın müddeî olan kimseye âidiyetine hükmeder. Fakat Mürşîd-i küll Efendimiz Hz. leri bundan sonra müddeî olan kimseye şöyle ferman buyurur: “Bu tarla senin değildir, eken kimsenindir. Getirdiğin yalancı şahitlerin beyânı ile ve hükm-i şer’î gereğince sana hükmolunmakla sen bunun vizrinden ve vebâlinden kurtulamazsın, Kıyâmet gününde mes’ul ve muâtab olursun ve bu hak mutlaka senden alınır”^[4]

Bu emr-u fermân-ı hümâyûn üzerine o müddeî tevbe ve is­tiğfar ve nedâmetle o bâtıl iddiasından vazgeçer..

Efendiler, bakınız, Şerîatin zâhîri hükümlerine göre bir da’vâ bir kimsenin lehine neticelense bile o kimsenin mes’ûliyetten kurtulması mümkün olmuyormuş. Ve çoğu zaman olur ki, herhangi bir iş ve hüküm zâhir-i şer’îye tatbik olundu zannolunur. Fakat, mâna ve hakîkati bâtıl olur. Yâni demek ve anlatmak istiyorum ki bu şerîat-i Mutahhara’nın zâhiri oldu­ğu gibi bir de mânâ ve hakîkati vardır. Bu ikisini cem etmek kemâl ve bâis-i visâl-i zülcelâl’dir. İnsan mâ’nâya dikkat ve hiz­met etmedikçe insanlığını bilemez ve bulamaz. Nerde insan­lık, belki hayvaniyetinden dahi kurtulamaz. Hayvan ise  ne Cennet’e gider ve ne de Cemal ü visâl-i Mevlâ’yı bulabilir?

Sonra hâdis-i şerif’de: ‘‘Beni ihyâ eden beni sevdi ve beni seven de benimle beraber Cennette olur” irade ve tebşir buyru­luyor. Efendiler, Cennette olmak başkadır, Cennet’te Rasûlüllah ile berâber olmak yine başkadır. Aralarında fark-ı azîm var­dır. Şu halde mâdemki dünyâ ve âhirette her veçhile saâdet ve selâmetimizi arzu ediyoruz; kezâ, bu insanlara, bu müslümanlara, bu memâlik-i İslâmiyeye mâdemki hizmet etmek istiyo­ruz ve bunun mahfuz kalmasını cümleten arzu ediyoruz; baş­ka çâre yoktur. Bu Kitâb’ın zâhiriyle, bâtınıyla ve sünenât-ı seniyyenin de keza zâhir ve bâtınıyla âmil olmaklığımız lâzımdır ve farz-ı ayn’dır. Tâ ki Allah ve Rasûlünü bizim tarafımıza ala­lım. Onlar bizim muîn ve nâsırımız olursa artık bize galebe edebilecek ne bir kimse ve ne de bir kuvvet ve devlet vardır.

Esteîzübillâh: “Allah size yardım ederse artık sizi yenecek yoktur”[5] buyruluyor.

Bakın ashâb-ı güzîn (R. Anhüm) hazerâtı mütâbeâtı-ı Rasulullah’a o kadar itinâ ve ihtimam buyururlarmış ki bunun ifâde ve tâ’rifi mümkün değil. Meselâ birgün İbn-i Abbas Hz. leri Medine-i Münevvere’de bir binek üzerinde giderken bir sokağın başında bineğinin başını bir yöne döndürerek biraz durduktan sonra yoluna devam eder. Sebenini süâl edenlere: “Evet, ben Rasûlüllâh’ı bir kere gördüm, bir binek üzerinde gi­derlerken burada böylece yapmışlardı. Ben de bu sünneti öy­lece ihyâ ettim ki zâyî’ olmasın” buyurur.

İşte ashâb-ı güzîn hazerâtı enbiyâdan sonra en efdal var­lıklar oldukları halde Rasulullah’a bu derecede mütâbeât-ı kâmileye muvaffak buyrulmuşlardır. Ve kendilerinin Ol Hazret’e kemâl derecedeki muhabbetlerine şâhid-i kavî olan bu fart-ı mütâbeatları ve sohbet-i seniyyeye müdâvemetleri sayesinde onlara da olan olmuştur.

Bize gelince: Gerek Sünnet-i Rasûlüllâh’a ve gerekse sünnet-i hulefâ-i râşidîne tebeıyyetle me’mûrumuz ki bu hu­sus “Siz benim sünnetime ve Hulefâ-yı Râşîdinin sünnetine sarılın”[6] ve “Ashabı m yıldızlar gibidir. Hangisine iktidâ eder, uyarsanız hidâyeti bulursunuz”[7] hadîs-i şerifleriyle buyrulmuştur.

Sadeka mennateka sallallâhü aleyhi vesellem [8].

[1]  Et-Terğib ve’t-Terhib, c.l, s.80.

[2]  Âl-i İmrân, 3/31.

^[3]  C. Sağir, c.2, s. 161.

^[4]  Et-Tâc el-Câmiu li’l-Usûl, c.4, s.69.

[5]  Âl-i İmrân, 3/160.

^[6]  Et-Tâc el-Câmiu li’l-Usûl, c.l, s.46.

[7]  Keşfü’l-hafâ, c.l, s.132.

[8]  Gülzâr-ı Saminî Sohbetler, Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Sohbet No:376:”Kim Sünnetimi Yaşarsa Beni Yaşatmış Olur”, s.523

Mansûr fânî olduktan (fenâfillaha erdikten) sonra Hakk onun lisânından “Ene’l-Hak” demişken, C.Hakk buna da razı olma­yarak Mansûr’un parçalanmasına muvâfakat etmiştir. Ya Hak­sız “ene” diyenler ne olur bilmem? Bu sözümü vahdetçiler de işitsinler. Bâzı zevat “ene” dediklerinde C.Hakk’ın onlara: “Kulum sözünde sâdıksın, lâkin bu işi hoş etmedin” diye emir buyurduğu mervîdir. Bunda çok mahzurlar varsa da en büyük mahzuru Şerîate muhâlif bulunmasıdır. Mâhâza bu da sûrettedir. Yoksa söz O’dur.

Bazı zevât bu mertebeyi geçtikten sonra “ente, ente” der­ler. Fakat sözle, ne “ene” doğrudur, ne “ente” doğrudur. Bu hâlin hakikatini zevken anlamak, tatmak, yakînen ve aynen bilip bulmak lâzımdır. Mâhâzâ “ben” diyen kâmil değildir.

“İsteyen yârin, Hakk ider varın,
Bulsa dildârın, saklar esrarın.”

Kur’ân-ı Kerîm’de, Hz. Peygamber (sav) Efendimiz hak­kında: “De ki, ben ancak sizin gibi bir beşerim”[1] emr-i İlâhîsi gelmiştir. Daha biz nerede kalırız? İnsan merd-i mânâ ol­malı, merd-i dâvâ olmamalı. Böyle söylüyorum amma, hâşâ ve kellâ ne Mansûr ne de emsâli zevât merd-i dâvâ değildir­ler. Onların bu sözleri Hakk’tandır ve bir hikmete bağlıdır [2].

[1] Kehf, 18/110.

[2] Gülzâr-ı Saminî Sohbetler, Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, 38. s.405

Acele etmek şeytandan, teenni etmek [1]  ise Rahman’dandır.

Dünyanın altı günde yaratılması, Kur’ân-ı Azîmüşşân’ın yirmi üç yılda inzal edilişi bize bu teennîyi öğretmek ve anlatmak içindir. Yoksa Cenâb-ı Hak bunları bir anda da yapmaya kâdir ve muktedirdir. Dünyânın altı günde yaratılması konusunda da mevzubahis olan gün, bildiğimiz gün müdür, yoksa âhiret günü müdür, bu da ihtilaflıdır.

Hülâsa teennî makbuldür. Riâyet edilmesi lâzımdır [2].

[1] Teenni: Bir işi acele etmeden iyice düşünerek yapma, temkinli ve ihtiyatlı davranma anlamında ahlâk terimidir. Bkz.: İslam Ansiklopedisi, teenni maddesi, E.T.: 2.11.2024.

[2] Gülzâr-ı Saminî Sohbetler, Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, 38. sohbet.

Evliyâullâhın hâli pek muhteliftir. Birinin hâli diğerine benzemez. Gerçi menbâ birdir, su birdir, fakat açan çiçekler muhteliftir. Kimisinde heybet ve celâl, kimisinde şevk ve zevk, kimisinde vakar ve sekinet, kimisinde ibadet ve tâat galip olur. Kimisi de: “…Kendisinin onları seveceği, onların da kendisini seveceği…” [1] sırrıyla demsâz, Hakk onlara, onlar da Hakk Teâlâ Hazretlerine müştak olurlar. Bunların hâli-şanı pek acayiptir. Geceleri rükû ve sücut, gündüzleri dostlarla sohbetle geçer, her vakit üns ve huzur-ı Mevlâ ile sırdaş olurlar. Onun için kâmil bir veliyi gören bir kimse başka bir kâmil veliye gitse kendi kendine: “Bu velî olamaz, gerçek velî oydu” der. Halbu­ki evliyâullah’ın halleri tıpatıp birbirine benzemez. Cenâb-ı Hakk nasıl sonsuz ve sınırsız ise ikram, ihsan ve tecellileri de öylece uçsuz bucaksızdır ve evliyaullah kendiliğinden hiçbir şey yapmazlar. Cenâb-ı Hakk ne ilham ederse, nasıl emreder­se onu yapar, ona tâbî olurlar. Bundan dolayıdır ki her zama­nın iş ve terbiye usûlü başka başkadır. Zaman değiştikçe seyr ü sülükte de, ahvâl-ı terbiyede de değişiklik zaruridir.

Ma’lûmdur ki, vahy dört kısımdır:

1. Vahy-i ilhâmî,
2. Vahy-i menâmî,
3. Vahy-i i’lâmî,
4. Vahy-i ahkâmî.

İlk üçünde nebilerle velîler müşterektir. Dördüncüsü sâ­dece Peygamberân-ı izâm hazerâtına mahsustur ki vahy-i celîdir. Yâni, Kur’ân-ı mübîn ve diğer semavî kitaplar vs.dir.

İlk üç vahye bakılır, eğer vahy-i ahkâmî’ye yâni şerîate uy­gun düşerse alınır, kabul edilir, tâbî olunur. Uygun düşmezse terk olunur. Böyle şerîate uygun düşmeyen vahyin kalbe gel­mesinin bir zararı yoktur. İşte görülüyor ve anlaşılıyor ki evliyâullah hiçbir şeyi kendilerinden söylemez, hiçbir şeyi kendiliklerinden yapmazlar. Onların emirleri hep ilhamdır, yâni vahy-i hafidir. Onun için hüsn-i kabûlü şarttır Çünkü her şeyin erkânı olduğu gibi tasavvufun da şartları ve ahkâmı var­dır. Eğer bir şeyin erkânı ve esasları olmazsa o şey de olmaz.

Tasavvufun erkânı da üçtür:

1. İçtimâ’  (Toplanma)
2. İstimâ’  (Dinleme)
3. İttibâ’ (Uyma, tâbî olma)

Eğer böyle içtimâ’ etmez, istimâ’ etmezsek bu erkân yok demektir; bu erkân olmayınca tasavuf da tarîkat da yok de­mektir. İşte Rasûlüllah zamanında böyle idi. Ashâb-ı güzînin usûlü de bundan ibâretti. Rasûlüllah’ın ve O’nun sahâbesinin iz ve isrine böyle ittibâ’ ve onunla böyle musâhabemiz lâzım­dır. Eğer böyle yapmazsak dışarıdan şununla-bununla, hevâ ile sivâ ile, ağyar ile meşgul oluruz ki şimdiye kadar yaptığımız ziyanlardan bundan sonra da kurtulamayız. Cenâb-ı Hakk bir âyet-i celîlesinde şöyle buyuruyor: “Tağutdan, ona tapmak­tan kaçınıp da Allah’a yönelenler (e gelince) onlar için de müjde vardır.”[2]

Tağut, nefis, şeytan, hevâ-heves, vehim, dünyâ, tabiat, hu­lâsa Cenâb-ı Hakk’dan gayrı olan herşeydir, yâni zâhir ve bâtın mâsivallahdır. “Şol kimseler ki tâğûta ibâdetten içtinâb ettiler, yâni ondan olan vesvese ve telkînâtı, onun iğvâlarını kabulden ictinâbla ona kulak asmadılar; onlar ki bir tarîkçe, kâmil bir mürebbîye inâbe ve intisâb ettiler, âyet-i kerîmedeki müjde onlar içindir. İşte o kimselere dünyada ve âhirette müjde ve saâdet… Ve gene âyet-i kerîmede: “O kullarım ki onlar söze (dikkatle) kulak verirler de onun en güzeline uyarlar…”[3] buyuruluyor. Nitekim öyleleri, işittikleri hak sözün en güzeli­ne tâbî olurlar. Sözün en güzeli ise İlâhî âyetler ve bu İlâhî âyetlerde anlatılan zikir, fikir, ahlâk-ı İlâhî ile tahalluk, üns ve huzûr-ı Mevlâ, ulûm ve maârif-i bâtına, ilm-i ledünnî, esrar, hakâik, ile kurbet ve vuslata dâir hususlardır.

“En güzeline tâbi olurlar”în bir mânası da şudur: Bunların ittibâları da en güzel şekilde olur.

Âyet-i kerîmenin devamı ise şöyledir: “…İşte bunlar Al­lah’ın kendilerine hidâyet ettiği kimselerdir, işte bunlar temiz akıl sahihleri olanların tâ kendileridir.”[4]

Cenâb-ı Hakk’ın tarîk-i tevhîdde fenâ-bekâ mertebesine muvaffak kıldığı kimseler ancak bunlardır. İşte akıllılar lübbül lübbe (özün özü) vâsıl olanlar bunlardır. İçleri, özleri bulunan­lar, yalnız kışırdan, kabuktan ibaret olmayanlar bunlardır. Çünkü Allahsız kalanın içi yoktur, mahvolmuştur; fıtrî istida­dını zayi etmiştir, onlar ölüdür. İşte İlâhî emr ü fermanı işittik, dinledik anladık. Evet böyle içtima edeceğiz, müsâhabe ve istimâ’ edeceğiz ve işittiklerimizin en güzeline, en güzel şekil­de zâhiren ve bâtınen ittibâ edeceğiz ki biz de içsizlikten, ölü olmaktan kurtulabilelim. Yoksa içsizlikten, bâtını ölü olmak­tan kurtulamayız.

Rabbim nî’metinin itmamını ihsan buyursun!

[1]  Mâide, 5/54.

[2] Zümer, 39/17.

[3] Zümer, 39/18.

[4] Zümer, 39/18.