“Gözü açıklara görünür o yâr,
       Açamaz yâr perdesin ağyâr,
       Görmek istersen eğer ol yârı,
       Nergis gibi gönül gözün uyar.”

Ma’rûzât-ı dâ’iyânemdir (Gönülden gelenlerin arzıdır).

Selâm-ı mahsûs birle tab’-ı şerifinizi istifsâr eylerim.

Birâder-i ekremim, her halde tevfik-ı Hakk’a mazhar olup günden güne terakkide bulunmanızı Cenâbı Hakk’dan niyâz eylemekteyim. Hazreti Allâh Celâl ve Ce­mâl tecellisinden feyz mend edip şühûd-u zâta eriştirmek­le zevk-yâb eyleye. Âmin.

İrsâl eylemiş olduğum duâ-nâme-i faklrâneme cevâben isbâl buyurduğunuz 18 Nisân 1310 (1894) târihli vedâd-nâme-i kerimâneleri vâsıl-ı eyâd-i muhlisânem oldu. Muhab­bet-i füâdiyeniz ve ihlâs-ı ma’neviyeniz meşhûdum olduk­ça fevkal-gâye memnûn ve mahzûz olmaktayım. Hazreti Hakk tarîkte istikâmet ve iki âlemde ber-murâd eyleyip saâdet-i dâreyne vâsıl olmakla mesrûr ve şâdan olasınız.

Tarafınıza teveccüh ve muhabbetim yevmen-fe-yevmen (gün be gün) ziyâde olmaktadır. Hemân sizden niyâzım budur ki, hâne-i kalbinizi ta’mire sa’y edip huzûr-u meallâhı bulmadıkça, rahat olmayasınız. Tahsil-i rızâ ve ma’rifet için halk olunduğunuz malûmunuzdur. Hidâyet ve inâyet-i ezeli eri­şip, sizi bâbullâh olan insân-ı kâmile eriştirmiştir. Ve zikrini bu vâsıta ile kalbinize ilkâ buyurmuştur ve hubb-u ezeli mi’rât-ı dilinize mün’akıs ve celî olmuştur. İşbu muvaffaki­yete hamd ve şükr eylemek lâzım ve lâ-büddür (zarûrîdir). Ve bu ni’meti verenden bir ân gönlü gaflet ettirmemek emr­i ehemdir. Zîrâ, hadis-i kudsî’de Cenâbı Hakk, “Ey Âdemoğlu! Beni zikredince Bana şükredersin; Beni unutunca, küf­redersin”  (Heysemî, Mecmau’z-zevâid, X, 79) buyurmuştur. Ya’nî, “Ey âdemoğlu! Beni unut­mayıp zikr-i hakîki olan huzûr ve ünsümle me’lûf olur isen, Bana şükr etmiş olursun ve Benim huzûr-u ilâhiyemi mâsivâya bedel verip gâfil kalır isen, Bana küfr eylemiş bulu­nursun. ”

Tarîkimizin bir rüknü dahî: “HOŞ der DEM” dir ki, sâlikin aklı nefesinde olup hiçbir nefeste gaflet eylemeye. Ve bir rüknü de, “YÂD DAŞT” dır ki sâlik-i sâdık dâimâ Cenâb-ı Hakk’ın huzûrunu hatırından gidermeye. Ve bir rüknü “NİGÂH DAŞT” dır ki, ârif âgâh olup huzûr-u Hakk dilde me­leke olarak kat’a (asla) gâfil olmaya. Ve bu hâlinde ol ârif nâil-i vuslat olup, dünyâda ber-murâd ve kâm-yâb olmuş­tur. Ve tarîkattan murâd, ârif kendi varlığından fânî olarak canını cânânına teslîm edip, bu “Nigâh-daşt’ı bulup rahât olmaktır. Ve ahlâk-ı İlâhî ile mütehallık olup, şerîat, hakîkat ve ma’rifet ile âmil olarak lübb-ü şerîat (şeraîtin özü) olan hakîkate ermektir.

Hakk Teâlâ hazretlerinin: “Ey Âdemoğlu! Ben seninleyim, sen kiminlesin?” Hadisi kudsîsini işitip huzûr-u meallâhdan ayrı olmayasın ki, ol zât-ı baht dâimâ seninle bera­berdir. Ve dahî: “Ben senin içinim, sen kimin içinsin?” buyur­muştur ki, ya’nî, “Ey Benim abdim. Ben senin içinim, ya sen kimin içinsin” deyu süâl buyurduğundan, dâimâ gönül, fikir ve meylini mâsivâullâhdan kat’ edip O’nunla ve O’nun için olasın ki, Nâbî efendi buyurur:

“Ol senin olunca ey rûh-ı revân,
Hep senin için olmuş olur cümle cihan.”

Bu vecihle Cenâbı Hakk’ı karîb bilip ve bulup râhat edesin ve iki âlem havf ve hüznünden kurtulup müttakî olan zümre-i evliyâullâhdan olasın.”Bilesiniz ki Allâh’ın evliyâlarına korku yoktur, onlar üzülmeyecekler de. Onlar, îman edip de takyâya ermiş olanlardır.” (Yûnus, 10/62-63) âyet-i kerîmeleri, selâmet-i sûrî bulup, ittikâ-ı zâhirî ve bâ­tını edenler nâil-i vuslat olup evliyâullâhdan olduklarına ve bu zevât-ı şerîfeler için iki âlemde bir matlab ve havf ve hü­zün ve bir murâdları kalmadığına delîl-i vâdih-i beştir. Ve dahî böyle kimseler hem dünyâda ve hem âhırette mübeşşir buyurulduklarına: “Dünyâ Hayâtında da, âhırette de onla­ra müjde vardır, Allah’ın sözlerinde asla değişme yoktur. İşte bu büyük, kurtuluşun kendisidir” (Yûnus, 10/64) âyet-i celîle- i rabbânî müjdesi kâfidir. Size nazarımız böyledir ki, sa’y edip tahliye-i derûn-u birle nûr-u huzûra ererek bâtınınızı münevver kılasınız. Ve ondan sonra demeyesiniz ki, “Hakk hani ?” OI ede sizi istilâ. Ve bu müjde ile mübeşşer olmuş­lardan olasınız.

Dâimâ şer-i şerif ile âmil olup sünenât-ı seniyye-i nebeviyyeye teb’iyyet huzurun izdiyâdına sebeb ola­cağından her halde bunlardan ayrılmıyasınız ve ihvânla güzelce sohbet ve muhabbet edip yekdiğerlerinizde ayıp aramayarak bir vücûd gibi olup huzûr-u meallâhı bulmağa sa’y-ı beliğ edesiniz. Biz her-bar (dâimâ) yok­luk yolunu göstermekten ve terbiyemiz o yolda olup ol sûretle terbiyeden geri durmaz iken, aranızda varlık zuhûr etmesine taaccüb etmekten başka bir ma’nâ ve­remiyorum. Birbirinizden gücenmeyip safa’-ı derûnla zevk-i tamda olmanızı tavsiye ederim. Yok, neyi görür ve neden gücenir, anlayıp basîret üzere bulunasınız.

Cümle ihvâna selâm tebliğ buyurasınız. Cümlenize duâyı mahsûs eylemekteyim ve teveccühden hâli olma­maktayım, bilesiniz.

Bâkî, her halde lûtf-ü Hudâ yâriniz ve tevfîk-i Hakk refikiniz ve pirim sultan Sâmînî Efendimiz hazretleri dahî meded-kârınız olsun, azîzim.

Ves selâm.

“Ey Rabbimiz! Bize dünyâda da iyilik ver, âhırette de iyilik ver. Bizi Cehennem azabından koru” (Bakara, 2/201)

                            Hâk-i der-i Hâce Sâmînî
  .                                           İmam
                        Osman Bedrüddîn bin Selmân
.                     27 Nisan 1310/9 Mayıs 1894

Ankara’da Ulemâdan Bir Zât’a;

…..

Kurban bize böyle bir hâl vâki’ olmuştur:

Bir gece âlem-i menâmda, bir ebniye-i âliyenin (yük­sek binâların) birisinin merdiven dibinden yukarı bakmakda iken merdiven başında bulunan mürşid-i a’zâm ve Efendim Mahmud Sâminî (ks) Hazretleri işâret buyurdular, yanlarına çıktım. Kolumdan tutup beni ayrı bir odaya aldı­lar.

Odaya girdiğim zaman, Fahr-i Risâlet-penâh (sav) Efendimiz başta ve ulû-l-azm peygamberân etrâfında cem’ olmuş gördüm. En sondan başlayarak her birlerinin ayrı ayrı ellerini öptüm.

Herhangisinin ellerini öptümse bana birer hediye uza­tıyorlar ve uzattıkları hediyeyi kalbimin içine koyuyorlardı.
Hazret-i îsâ (salavâtullâhi alâ nebiyyinâ ve aleyhi) efendi­mizin elini öpmekte iken Fahr-i Risâlet-penâh (sav) Efendimiz: “Gel Hâfız, onlar seni doyuramazlar!” buyurdular.

En sonra Fahr-i Risâlet-penâh (sav) Efendimizin yed- i saâdetlerini takbîl ettim (öptüm). Diğer peygamberler misillü, O da bir hediye verip kalbime koymuş idi ki anda kal­bim leb-â-leb dolmuş artık bir darı tânesi alacak yer kalma­mış idi.

Bunun üzerine bir beyaz kâğıt çıkarıp ortasına bir mü­hür basdılar ve zarfa koyup zarfı dahî mühr-i saâdetle temhîr ettirdikten sonra “Ey Hafız, bu senin ve sana tabî olanların berât-ı necâtiyesidir” buyurdular.

Uyandım… rüyâ imiş… yalnız zarf elimde mevcud idi.

                             Hâk-i Der-i Hâce Sâminî
                             İmam
                             Osman Bedrüddîn bin Selmân
                             11 Şubat 1311 / 24 Şubat 1896

Not: Bu mektub, Osman Bedrüddîn Erzûrûmî (ks)’nin İhvanlarından olan Harput’lu Kol Ağası Mustafa Ispir’in kızı Mükerreme Keleştimur’dan alınmıştır. Aslı âilesindedir.

Pek garibime gider. Meselâ namazlarda veyâhut sâir vakitler­deki duâlarımızda: “Allâhummahşurnâ fi zümrati’s-sâlihîn” veyahut: “Teveffenâ müslimen ve elhiknâ bi’s-salihîn”diye dua ederiz.

Hâşâ bunu halkı tahkîr için söylemiyorum. İz’ânımız ve irfânımız, intibâhımız artsın diye söylüyorum. Evet “Yarabbi, sen bizi sâlihler zümresiyle haşret” veyahut: “Bizi müslüman olarak öldür ve sâlihlere ilhak et” diye duâ ederiz sonra da sâlihleri nerede görürsek hemen kaçarız, kat’iyyen onlara yanaşmayız. Şu halde yaptığımız duânın mânâsı ne demektir bilmiyoruz? Bu nasıl duadır ki sözümüzle onlarla berâber olmayı isteriz, fakat fiilen de onlardan kaçarız.

Yahut bu duanın mânâsı şöyle olmak lâzım gelir ki: “Yarabbi biz burada nefsimizin her dediğini yapacağız, kat’iyyen onun emrinden dışarı çıkmayacağız. Fakat Ahirette de yi­ne sen bizi sâlihlerden ayırma. Onlarla beraber bizi Cennete gönder ki orada rahat edelim ve yine bu nefsimizin arzularına hizmet edelim.”

Şimdi söyleyiniz, böyle dua olur mu? Ve siz olsanız bu duaya âmin der misiniz? Herif saatlerce kahvede oturur, saatlerce mâlâya’nî ile  lâ’biyyâtla (ağızdan salya akarak konuşmak) ve daha neler ve nelerle meşgul olur, câmi’den, Kur’an dinlemekten va’z ve nasihat dinlemekten hoşlanmaz: Sâlihler ve zikir meclisinden kaçar. Demek bu âdem bu nimetlerin kadrini bilmiyor, bunların ne büyük nimet olduğunu takdir et­miyor. Daha nasıl bunları ve bunlarla olmayı arzu etsin?

Halbuki bunlar öyle nimetlerdir ki baha biçilmez ve bu da burada belli olmaz, ancak orada belli olur ve anlaşılır. Hayret ediyorum, insan nasıl ibâdet ve tâat’i terkeder, fevteder, zikir­den ve fikirden, ahlâk-ı İlâhî ile tehalluk’dan, sâir esbâb-ı kurubât ve vuslattan dûr ve mahrum kalmaya kâil ve râzî olur bilmem?

Cenab-ı Hak bir âyet-i Celîlede buyuruyor ki: “O gün özür dilemeleri zâlimlere asla fâide etmeyecektir. Lanet onların, fena yurt da onlarındır” .[1]

Efendiler, tâat etmemek zulümdür, şirk etmek zulümdür hem de pek büyük bir zulümdür. Zikir ve fikir’de bulunma­mak, tezkiye-i nefse ve tahliye-i kalbe çalışmamak, mâsivallah’dan ferâgate sa’yetmemek… bunlar hep zulümdür. Kezâ kibir, haset, enâniyyet, nifak zulümdür. Hem de bakınız nifak ne demektir: Namaz kılanları, oruç tutanları, evâmir-i İlâhiyyeyi icrâ edenleri beğenmemektir, onlarla istihzâ’dır.

Hele bir kerre nifâkın şu mânâsına bakınız ve bir de zama­nımız âdemlerinin işine dikkat ediniz. Şimdi namaz kılanı, oruç tutanı, zikir ve fikirde bulunanı, hasılı Allah diyeni kimse sevmiyor. Bakınız ki zamanımızda münâfık ne kadar çoktur. Bizden bir ibâdet fevt olsa Şeyh Şiblî gibi saatlerce ve deyneklerle kendimizi dövmeliyiz. Hz. Şiblî öyle yaparmış. Yanına bir sürü deynek koyar, Cenâb-ı Hak’tan gaflet ettikçe o deyneklerle kendisini dövermiş. Ne yapalım, bu nefisten kurtulmak için biz de ne lâzımsa onu yapacağız. Başka çare yoktur.

Ahmed Sârbân Hazretleri büyük hem de pek büyük bir zâttır. “Can haberin bircan’dan alagör” diye emrediyor. Ne yapa­lım Evliyâullah hazerâtına muhtacız. Onlarla olmak, musâhabetlerinde bulunmak, hizmet ve emirlerini tutup, yerine ge­tirmek lâzımdır ki biz de can haberini alabilelim… Ve İllâ Felâ… (Başka çare yok).[2]

[1] Gâfir (mü’min), 40/52.

[2] Gülzâr-ı Saminî Sohbetler (6. Baskı), Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Hâcegân Vakfı Yayınları, Ankara 2025, Sohbet No:165, s.367.

Şâh-ı Nakşibend Efendimizin Hüsâmüddin nâmında bir halîfesi var idi ki pederleri âlimlerin büyüklerinden Hamîdüddin adında bir zât imiş. Şâh-ı Nakşibend Efendimize de muhabbetleri var imiş. Her vakit ziyâretlerine gelip gider fakat nasılsa inâbe etmemiş. Vefat sırasında pek ziyâde ıztırâba dûçar olmuş. Oğlu pederine: “Baba bu hâlin nedir?” diye sor­muş. Pederi ise ; “Oğlum şimdi benden bir şey istiyorlar ki onu vaktiyle tedârik edemedim, bende yok şimdi de tedâriki kabil değil Benden kalb-i selîm istiyorlar” der. Oğlu babasına: “Ba­ba şimdi her şeyi bırakıp azıcık gözlerinizi kapayınız, benimle meşgul olunuz” der. Baba, oğlunun tarifi gibi yapar ve biraz meşgul olur. Sonra gözlerini açarak: “Elhamdülillâh oğlum, maksat hâsıl oldu. Yüzün ak olsun! Ver elini öpeyim” der.

Pederi, oğluna rabıta etmekle demek ki kalb-i selîm tedârikine muvaffak olmuş. Sübhânallah!.. Pedere bak, evlâda bak!.. [1]

[1] Gülzâr-ı Saminî Sohbetler (6. Baskı), Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Hâcegân Vakfı Yayınları, Ankara 2025, Sohbet No:67, s.91.

[2] Bağdatlı Ruhi, Bugünkü dile çevirisi şöyledir: “Ey Hoca; sanma ki senden altın ve gümüş isterler, Hiçbir şeyin fayda vermeyeceği günde, tertemiz ve sapasağlam bir kalp isterler.”

Sure-i İbrâhimde: “Görmedin mi Allah sana nasıl bir mesel îrad etmiştir? Güzel bir kelime, kökü sabit (ve sağlam) ve dal(lar)ı semâda olan bir ağaç gibidir. Ki o (ağaç) Rabbinin izniyle her zaman yemişini verir, durur. Allah insanlara (böyle) misâller îrad eder. Olur ki onlar çok iyi düşünüp, ibret alırlar”[1] buyruluyor. Hz. Allah bu âyet-i celîlesiyle Hubb-i Ezeliyy-i Rabbâniyesine ve o’nun âsâr ve semerâtına işaret buyuruyor. Evet, vücûd-ı insânî “Kalb”in, Kalb de o “Sırr-ı İlâhî”nin müstekarrıdır. (karargâh). Bu Sırr ve Hubb-i İlâhî’nin asl’ı, sâbittir ki, Sırr-ı İnsâniyededir. Ve fer’i semâya, belki tâ O Hazret’e müntehî’dir. Ve bu “Şecere-i muhabbet” her an, Rabb’in izni ile meyvesini verir. Gerek sâhibi ve gerekse mahlûkât-ı sâire bu meyveden istifâde ederler. Hz. Allah, insan’ı da işte bu kemâlin tahsil ve izhârı için bu âleme getirmiş­tir. Böyle Hakk da zâhir olmuştur.

“Ben bir gizli hazine idim…” Hâdis-i kudsî’sinin sırrı, Ehl-i Yakîn’e zâhirdir. Ve bu Ehl-i Yakîn’den Hz. Allah râzî olmuştur. Diğer mü’minler ve insanlar gerek bilsinler, gerek bilme­sinler; gerek inansınlar, gerek inanmasınlar, bunların sâyelerinde sâyelenirler… Doğrusu budur.

Şam’da, Şeyh Ahmed namındaki bir zâtin, yolda eşkıyâ tarafından malı gasbolunan Behram Mecûsî’ye tesellî için gidişi ve Behram’ın mukâbelesi mâlumdur. Ve Şeyh Ahmed’in vâkî teklifi ve cereyan eden muhâvere üzerine Behrâm’ın İslâmiyeti kabul edişi de mâlûm’dur. Behram Mecûsî Dîn-i İslâm’ı kabul eder etmez, Şeyh Ahmed biraz tefekkürle kendinden geçer ve bilâhare ayılır. Bu hâlinin esbâbını soran Behram’a der ki: “Hz. Allah’tan korktuğum için bayıldım. Zîra siz, bu ka­dar sene bu ateşe tapınırken, Cenâb-ı hak tevfîk buyurdu ve İslâmî kabul ettiniz. Acaba benim âkıbetim ne olacak? diye dü­şündüm ve Allah’ın korkusu ile bayıldım.”

Bunun üzerine Şeyh Ahmed’e mânen: “Bu Behrâm’a olan senin yüzündendir” diye tebşîr olunur ve bu sûretle müşârunileyh tesellî buyrulur.

[1] İbrahim, 14/24-25.

[2] Gülzâr-ı Saminî Sohbetler (6. Baskı), Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Hâcegân Vakfı Yayınları, Ankara 2025, Sohbet No:394, s.676.

Efendimiz (sav) Hazretleri bir hadîs-i şeriflerinde: “Hafaza me­leklerinin işitemeyecekleri bir amel; işittikleri, haberdar oldukları bir amelden yetmiş kat efdal’dir. Bu amel ise amel-i kalb’dir” buyuruyorlar. Yine Efendimiz (sav) Hz. Muâviye’ye: “A’mâl-i kalbiyyenin zerre kadarı a’mâl-i zâhirenin dağlar kadarından büyüktür” buyurmuşlardır. Kalb amellerinin böylesine büyük olması münhasıran Cenâb-ı Hakk’a mahsus olmalarındandır. Ve nefs ve Şeytan’ın hoşlanmadığı bir amel çeşidi olmasındandır. Kezâ, amelin bu türlüsüne kimsenin muttalî olmamasından, bu amelin usûlünü öğrenip anlamanın ve buna devam etmenin pek müşkil oluşundandır.

Hulâsa, ulemâ ve evliyâ a’mâl-i kalbiyye’nin a’mâl-i zâhire’den büyük olduğunda müttefiktirler. İksâr-ı zikrullah (Çok zikir) edebilmek ve buna müvâzabet etmek (devamlı çalışmak) â’mâl-i kalbiyye ile meşgul olanların şanındandır. Zîra îman eksilir, çürür, mü’minin kalbi zamanla paslanır, zâyî olur. Bu sebeble îmanın her an yenilenmesi ve tazelenmesi ile me­muruz. Kalbi çürüyüp paslanmaktan muhâfazaya ve “Hakîkat-i insaniye”nin aslına ulaştırılmasına sebeb olacak olan hâdise  ancak iksâr-ı Zikrullah’tır. Bunun böyle olduğu Pey­gamber Efendimizin hadisleri ile sâbittir. Nitekim bunlardan birisinde Peygamber Efendimiz: “İmânınızı yenileyiniz. Na­sıl? Lâilâhe illallah kavlini çok söyleyerek”[1] buyurmuşlardır.

Kur’ân-ı Kerîm’de: “De ki: Ben kendim için Allah’ın dile­diğinden başka ne bir fâideyi celb etmeye, ne de bir zararı savmaya muktedir değilim”[2] buyruluyor. Bize tâlîmen, bi­zim aradan çıkmamıza işâreten Cenâb-ı Hakk Habîb-i Edîbine bu suretle ferman buyuruyor. Demek zarar ve fayda yönün­den insanın nefsi hiçbirşeye mâlik değildir. Ancak Cenâb-ı Hakk’ın murad buyurduğu şey olur. O halde insandaki bu enâniyet nedir? Cenâb-ı Hakk insanın zâhirini de bâtınını da, şirkin celîsini de hafisini de bilir. Mükâfât ve cezalandırması buna göredir.

İnsan yalnız evâmir’e tebeiyyetten kazanır zannetmeyiniz. Bir emre imtisâlden (uymaktan) üçyüz derece kazanılır. Derecât’ın arası Arz ile Semâ arası gibidir. Bir mekrûh-u nefs’e, sabır ve tahammülden altıyüz derece bir nehy’i sabredip işle­memekten, dokuzyüz derece ihsan buyrulur ki bu derecâtın mâbeyni de (arası) Arş ile Kürsî arası kadardır. Hulâsa, mü’min herşeyden kazanır. Fakat bu ecir onun niyetine kast ve him­metine göre olur[3].

[1] Râmûzü’l-Ehâdîs, s. 270.

[2] Â’raf, 7/188.

[3] Gülzâr-ı Saminî Sohbetler (6. Baskı), Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Hâcegân Vakfı Yayınları, Ankara 2025, Sohbet No:435, s.757.

Abdullah İbn-i Ömer Hazretleri rivâyet buyuruyorlar: “Birgün Efendimiz (sav) suâl buyurdular ki: O hangi ağaçtır ki yap­rağını dökmez ve aşılanmadıkça da meyvesini vermez. İşte o ağaç mü’mine ve mü ’min de o ağaca benzer [1]” Emr-i Peygamberîyi imtisâlen herkes birer ağaç söyledilerse de kabul buyrulmadı. Nihâyet, Zât-ı Risâletpenâhîlerinin emir buyur­ması istirham edildi. Bu ağacın hurma ağacı olduğu emir buy­ruldu. Evet hurma ağacı yaprağını dökmez. Ve meyve vermek için de aşıya muhtaçtır. Aşılanınca meyvesini âlâ verir. Kezâ mü’minin â’mâl-i sâlihâtı yaprağı mesâbesindedir ki, son nefsimize kadar devam eder ve ibâdât ve tâatin böyle nevi’ nevi’ ol­masının hikmeti de budur ki, nefsi birisinden usanırsa diğerine intikal eder. Ve bir de Rabbisinin emrine imtisâl etmediği bir zaman geçmeye ki, O’na her yüzden karîb ola.

Üçüncü bir hikmeti de, nefs birşeyle meşgul edilmezse mutlaka o insanı meşgul eder. Onun meşguliyeti ise muhak­kak Hakk’a muhâlefet, Dünyâ ve hevâya muvâfakattir. Na­maz, oruç, hac, zekât… Bunlar birer zamana mahsusdur. O va­kitler içerisinde edâ olunur. Fakat bâtınımızın â’mâl-i ise aleddevâmdır. Bununla âmil olabilmek için de insana mutlaka bir aşı lâzımdır. Bu aşı da bir mürebbi-i kâmil vasıtasıyla telkin olunan zikir ve fikirdir. Erkân ve adâb-ı tarîkate süluktür. Soh­bet ve muhabbettir. Bu aşı ki vuruldu, o mü’minden zaman za­man akvâl ve ahvâl-i hasene, huzûr, esrar’a ittilâ, müşâhede, mükâşefe. Ne bileyim, envâ-ı semere zuhûr eder. Ve “O güzel ağaç öyle ki Allah’ın izni ile boyuna yemiş verir” [2] sırrına o âdem mazhar olur. İşte bu veçhile batınî bir meşguliyet gerek­tir ki, nefsin elinden insan yakasını kurtarabilsin. Ve Şeytân’ın tasallutu olamayan ibâd-ı muhlisîn zümresine lâyık olabilsin [3].

[1] Râmûzu’l-Ehâdîs: 391.

[2] İbrâhim, 14/75.

[3] Gülzâr-ı Saminî Sohbetler (6. Baskı), Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Hâcegân Vakfı Yayınları, Ankara 2025, Sohbet No:476, s.862.

Peygamber Efendimiz bir hadîs-i şeriflerinde: “Efdalün-nâs, a’kalünnâs…” buyurmuşlardır, “a’kalünnâs” enbiyây-ı zîşan efendilerimizdir ve bunlara tebeıyyetle “Akl-ı küll” e ermiş olan her asırdaki vâris-i ekmelleridir. Sonra ulemâ, hukemâ, fukahâ, sonra avâm-ı nâs, sonra ümerâ ve en sonra da tâife-i nisâ’dır.

Cenâb-ı Zü’l-Celâl Hazretleri Bâyezid Bistâmî’ye şöy­le buyurmuştur: “Ey Bâyezîd! Hiçbirşeye itimat etme! Ne ilme ne amele ne de başka birşeye… Yalnız bana iltica et, kâfidir. Böyle olursa, o vakit ben senin ubudiyetinden sen de benim rubûbiyetimden râzî oluruz. Yok böyle olmazsa ilmin, ame­lin ve daha neyin ve neyin varsa, bunların bir bir muhâsebesini, muvâzenesini yaparım, sağlamını çürüğünü ayırırım da sonra hüsrânda kalırsın.”

Herkese hâk-i pay (ayak tozu) olmak, herkesi kendinden büyük bilmek bizim için iyidir, doğrudur. Bizim büyüklerimiz: “Cümle yahşî biz yaman; Cümle buğday biz saman” demiş­lerdir. Biz de böyle demeliyiz. Hakikaten böyle olmalıyız. Çünkü insan çoğu zaman zâhirde: “Ben herkesten daha aşağı­yım” der de kalben kendini büyük görür. Bu pek fenâdır. He­le tarikattan biraz nasîb alır, azıcık zevk felân da tadarsa böylesi artık göklere sığmaz. Fakat heyhât, bu yol çıkmaz… Tarikat varlıktan kurtulmaktır. Bu ise varlığın tam ortası ve en büyüğüdür, en kötüsüdür, Yâhû, ne yapıyoruz? Velev batın! zevkimiz de olsun, bu zevki bu terakkiyi İhsan buyuran, veren kimdir? Eğer, “İlmimiz, amelimiz bunları hâsıl etti” diyorsak, onun hele bir sağlamı, çürüğü ayrılsın, elde sıfır kalırız. Nâil olduğumuz zâhirî ve batini ni’metlerin hepsi ancak ilâhi fazlu keremin eseridir.

Sonra dahası var. Sana ihsan eden Allah senin hakir görüp beğenmediğin diğer bir âdeme ikram ve ihsan etmekten âciz midir? Âdemin biri Evliyâullâhdan birinin yanına gider. Onu yüzüne karşı pek ziyâde metheder. O kâmil velî bu âdeme şöyle der: “Yâhû beni ne beyhûde methedip duruyorsun? Eğer ben Cenâb-ı Hakk ile ve O’nun üns ve huzuruyla olursam hakîkaten büyüğüm, O’nunla büyüğüm. Yok şâyet O’ndan ay­rı düşer O’ndan uzak kalırsam işte o zaman da düşüklüğüme hâd ve sınır tasavvur olunamaz.” Hakîkaten öyledir.

Biz kim oluyoruz, neciyiz? Bu vucûd, bu kalb, bu rûh hep O’nundur. Bizim nemiz var? İzzet ve rifat Allah’ındır. Mezellet ve meskenet, acz, fakr ve ihtiyaç da kula yakışır. Bu böyledir. Kibriyâ ve azamet Hakk’a yarar, kul olanda bu sıfat ne arar? Ni­tekim, şeytanın kovulma sebebi ne idi ki? İnat ve büyüklük tas­lama değil miydi? O halde biz kendimizi nasıl beğeniriz, nasıl kibirli olabiliriz?

Hulâsa, “tarikata müntesibiz” diye diğer mahlûkât üzerine hiçbir rüçhâniyet iddâ etmemeliyiz. Değil rüçhâniyet, böyle şeyleri hatırımıza bile getirmemeli, herkesten ziyâde kendimi­zi hakîr ve muhtaç görmeliyiz. Tarikat budur, inâbe budur, mürîdlik, şeyhlik budur. Ehl-i tarîka, husûsiyle Sâminîlere böyle yakışır.

Mürîdandan Seyyid Sadaka Efendi tekrar sordu ki: “Efen­dim, yanınıza çokça gelmek istiyorum, fakat sû-i edeb olur ve bana bundan bir zarar gelir diye korkuyorum.”

Efendi Hazretleri: “Hayır öyle şeyler olmaz. Evvelâ ben bir kere dediğiniz gibi bir büyük kimse değilim ki bana karşı sû-i edepten bir zarar göresiniz. Velev, haydi öyle olsun diyelim… Benim meşrebim pek başkadır. Siz Alah deyiniz, Allah sözü dinleyiniz, Allah sözü söyleyiniz bu kâfidir. İşte edebin aslı bu­dur. O bir cihete, yâni bana karşı sû-i edep olup olmayacağı gi­bi düşünüşlere pek itibar etmeyiniz. Her zamanın terbiyesi de bir değildir. Meselâ İbrahim b. Edhem Hazretlerinin zamanları bir başka imiş. Onlar pekçok gayret ve mücâhede etmişler, riyâzetlerde bulunmuşlar. O vakit iş öyle imiş, kendi yetiştir­diklerini de öyle yetiştirmişler. Bu zamânın velîsi ise  o zamânın tarz ve metodunu tatbik etmez. Zîrâ her zamânın şart ve husûsiyetlerine göre bir terbiye metodu vardır. Bu sebeple­dir ki, kitaplarda görülen, geçmiş terbiye usullerine göre bugünki müridlerin terbiye ve terakki’leri mümkün değildir. Hem de kitaptan alınan bir sözle mürşidden alınan, mürşidden telâkkî edilen söz arasında fark vardır. Velev ikisi de aynı söz olsun, yine de tesirleri başkadır. Mürşidden duyulan sözde, bir başka feyz ve bir başka kemâl vardır.

Hülâsa, demek istiyorum ki korkmayınız, bir sû-i edeb ol­maz. Ne kadar çok görüşüp ne kadar çok müzâkere ve müsâhebet edersek hepimiz o kadar müstefid oluruz [1].

[1]  Gülzâr-ı Saminî Sohbetler (6. Baskı), Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Hâcegân Vakfı Yayınları, Ankara 2025, Sohbet No:111: “Cümle Yahşî Biz Yaman, Cümle Buğday Biz Saman”, s.178.

İnsanda yâ saâdet olur yâ şekâvet. Bunların tarîfi ve hulâseten farkları şudur ki insan ruh ile nefsten mürekkeptir. Yâni letâfetle kesâfetten halk ve îcad buyrulmuştur. Eğer letâfet ve ruhâniyet ciheti galebe ederse insan, âmâl-i sâlihâte, ahlâk-ı hamîde iktisâbına çalışıp, zikir ve fikr-i Mevlâ ile meşgul olup mâsivâ efkârından ferâgate ve dâimâ C. Hakka teveccüh ve ikbâle müştak ve râğıb olur. İşte bu neş’e-i saâdettir. Ve gitgide bu âdem, es’adiyyet mertebesine ulaşır ve Hz. Allah’a vâsıl olur.

Şekâvet’e gelince; insanın sûrette tâati olsa bile  gönlün dâimâ efkâr-ı sivâ ile iştigâli, ahlâksızlık, Allah’ın sevdiklerini sevmemek ve bil’akis sevmediklerini sevip dâimâ onlarla berâber bulunmak, zikr-i İlâhîden gaflet ve bu gibi şeylerdir ki bu hâlât ve evsâf-ı seyyiede ısrar ve devam bilâşüphe ve kat’i olarak alâmet-i şekâvettir. Ve böyle olan âdem insâniyetten çıkar, mertebe-i hayvâniyyete tenezzül eder. Artık hayva­nın ne Cennete ne de Hakka gitmesine ihtimal yoktur. Onun yeri Şeytanın gideceği yerdir.

İşte Nefs’e tâbî olmanın, işte Şeytâna, sû-i karîn’e kapılma­nın neticesi budur. Bunun hayır neresinde bilmem, Allah aşkı­na söyleyin… Dünyâca Âhiretce ne faydamız oldu ise gösterin. Baştanbaşa zarar baştanbaşa hüsran… Yâhû, İmâm-ı Gazali Hz.leri gibi bir zât-ı mübârek efendiler, o imâm-ı Gazâlî ki, as­rının ferîd-ü vahididir. İlm-ü amelde sânîsi yoktur. Müslüman­lar indindeki hürmet-ü şöhreti âfâkı tutmuştur. Hulâsâ huccet-ül İslâm’dır. Âb-ı rûy-i ümmettir, (sav) Efendimiz Hz.lerinin medâr-ı iftihârı ve hakîkî bir vârisidir.

Böyle iken bu zât-ı muhterem anlamış ki yalnız bu ilm-ü amel-i zahirle iş tamam olmayacak, murad ve rızâ-i İlâhî kaza­nılmayacak. Bu kadar şân-ü şerefi ayak altına alarak, insân-ı kâmil aramaya mecbur kalmış. O misillü bir vücûd-u nâzenîn yalın ayak, baş açık sahralarda dolaşarak bâb-ı evliyâya dehâlet çarelerine tevessül etmiş.

Bâzı kimseler: “Yâ imâm, sizin eski hâliniz bundan çok güzel değil mi idi ki böyle ettiniz?” yollu safsata söyledikte, cevâben: “Aman, aman bu sözleri bırakın, biz işi anladık ve bizefeth-i bâb bu yüzden oldu. Bu âleme gelmekten maksûd, Allah ’a iktisâb, kurbet ve vuslattır ve onun da yolu budur An­cak bu sûretle istihsâl-i maksûd ve matlûb mümkündür”diye buyurmuşlarken, bilmiyorum, biz neden bu eslâf-ı kirâm hazerâtından daha akıllı olduk da bu gibi şeylerle hiç mukayyed olmuyoruz. İhtar eden de olsa ona da ehemmiyyet vermiyo­ruz.

Halbuki dünyevî bir işimiz olsa ve o işimiz, hasebü’l-îcab bir hristiyan veya hristiyandan eşedd olan diğer bir kâfir eliyle görülecek olsa o işimizin hâtırı için o hristiyan veyâ o kâfire bin türlü tekâpû (dalkavukluk), niyaz ve istirhamlar ederiz. Ve bu derece tekâpû’dan utanmaz ve hayâ da etmeyiz. Fakat, Allah işi için Allah ve Peygamber nezdinde kadr-ü şerefi bilin­miş bir insân-ı Kâmile gitmeye tenezzül etmeyiz. Halbuki, bundan nâil olacağı nimet-i uzmâ, değil öyle üçbuçuk kuruş veyâ beş günlük bir memûriyyet; ebedî, sermedî bir hayât-ı tayyibe, Allah ve Resûlullahı ticâret etmek ve daha da tâ’dâdı ğayr-i kâbil niam-ı Lâyezâl’dir.

Evet, insân-ı kâmili kabul etmeyelim, beğenmeyelim, ona tenezzül etmeyelim. Bunların hepsi güzel, amma onu kabul etmemek aynen Peygamberi ve Allah’ı kabul etmemek de­mektir. Buralarını iyi düşünelim, ona göre iş yapalım. Yoksa sonra başımıza gelen gelir.

Beni ta’yîb etmeyin, biraz ağır ve acı söylesem gücenme­yin… Eğer benim gibi insâniyyet nedir, ne demektir? Bileydi­niz, benden bin kat ziyâde, bunun ziyâına, bu musîbet-i azîmeye acır ve yanar yakılırdınız. Ne yapalım Allah bizi de böyle halketmiş [1].

[1]  Gülzâr-ı Saminî Sohbetler, Hâce Osman Bedruddin Erzurumi, Sohbet No:463:”İnsan-ı Kâmili İnkâr, Allah ve Peygamberi İnkârla Eş Değerdedir”, s.695